Holdingleşen TARİŞ’te skandallar bitmiyor: 57 milyonluk avans iddiası

TARİŞ Pamuk Birliği, 5 milyon sermayesi olan bir şirkete sadece 1.5 ay içinde tam 57 milyon lira avans verdi. Bu durum, TARİŞ’in emekçilerin değil, sermayenin çıkarları doğrultusunda işlediğinin son somut göstergelerinden biri oldu.

Hasan Hüseyin Kapusuz

TARİŞ, kökleri 1910’lu yıllara dek uzanan, başlangıçta incir ve üzüm daha sonra pamuk ve zeytinyağı ürünleri temelinde örgütlenen dört kooperatif birliğinin ortak adı. Bu dört birliğin her biri ayrı tüzel kişiliğe sahip. Kurulma amacı, bu ürünleri yabancı sermayenin ve yerli tefecilerin tekelinden kurtarmak ve doğrudan üreticinin yararına değerlendirebilmek olan TARİŞ, şirketleşme ve holdingleşme kararından sonra yalnızca kâr hırsıyla yönetilen bir yapıya dönüştü.

9 Haziran günü çıkan haberlere göre, TARİŞ Pamuk Birliği, 2023’te 5 milyon sermaye ile kurulan Olgaç Tarım Ürünleri şirketine yalnızca 1.5 ay gibi kısa bir sürede, parça parça olmak üzere toplam 57 milyon avans verdi. Diğer özel şirketlere verilen avansların çok üzerinde avans verildiği belirtilen bu ödemede, Olgaç, avansın bir kısmını ödedikten sonra iflas edince geri kalanı ödeyemedi. Dahası, kooperatifin nakdi kaynaklarının doğrudan Olgaç’ın hesaplarına aktarıldığı, bu nedenle alacakların tahsilinin de mümkün olmadığı iddia edildi.¹

Bu, TARİŞ Pamuk Birliği’nin ilk skandalı değil. 18 Ocak 2024 tarihinde yapılan olağan genel kurulda oy kullanan 104 delegenin yaklaşık 40’ının Çiftçi Kontrol Sistemi’ne üye olmaması ya da pamuk üreticisi bile olmamalarına rağmen sahte belgelerle delege yapıldığı iddiası kamuoyuna yansımıştı. Bu skandalın yanı sıra, muhalif kooperatiflerin pamuklarını yüksek fiyattan satmalarının engellenerek bu kooperatiflerin zarara uğratıldığı ve böylece görev suistimali yapıldığı yönünde İzmir Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulduğu ve savcılığın soruşturma başlattığı da öğrenildi.²

Skandallar Pamuk Birliği ile bitmiyor

Tariş’teki yolsuzluk iddiaları Pamuk Birliği ile de sınırlı değil. Tariş Üzüm Birliği’ndeki yönetim değişikliğinden sonra yapılan teftişlerde 86 milyon liralık bir vurgun yapıldığı ortaya çıkmıştı. Tariş Üzüm Birliği’nde uzun yıllar müfettişlik yapan Rahmi Rençber, yolsuzluk iddialarıyla ilgili açıklama yapmıştı.³

Rençber, tutuklanan muhasebe müdürünün daha önce kendisi tarafından suçüstü yakalandığını, buna dair hazırladığı raporun neredeyse iki yıl boyunca sümen altı edilerek işlem görmediğini anlatmıştı. Disiplin Komisyonu toplantısında suçun açık olmasına rağmen bu kişinin aynı pozisyonda çalışmaya devam etmesine karar verildiğini aktaran Rençber, “Aldıkları bu karara tek satır gerekçe bile yazamadılar çünkü tek gerekçe bu kişinin ‘yüksek dereceden torpilli’ olmasıydı” demişti.⁴

Tariş’te direnişin tarihi

Ülkemizin yakın tarihinde TARİŞ’in adı yalnızca skandallarla değil, işçi sınıfının örgütlü gücünü ortaya koyduğu destansı direnişlerle de anılıyor. Özellikle 1980 yılında İzmir’de yaşanan ve emek mücadelesinin simgelerinden biri hâline gelen ve 11 bin emekçinin katıldığı TARİŞ Direnişi, bugün hâlâ işçi sınıfının yolunu aydınlatmaya devam ediyor.

TARİŞ, 1979’da Süleyman Demirel başkanlığındaki Milliyetçi Cephe Hükûmeti döneminde özelleştirme politikalarının ve faşist saldırıların hedefindeydi. Genel müdür değiştirildi, işçi kıyımı başladı. Bu gelişmelere karşı işçiler 22 Ocak 1980’de direnişe geçti. İzmir’deki tesislerde “silah bulunduğu” iddiasıyla yapılan polis baskını, işçilerle çatışmaya dönüştü; 50’ye yakın kişi yaralandı. Polis geri çekildi ancak 250 işçi gözaltına alındı.

Bu saldırılar karşısında işçiler üretim alanlarını terk etmeyerek direnişi büyüttü. Ertesi gün Ege Üniversitesi öğrencileri destek eylemleri düzenledi, 200 öğrenci gözaltına alındı. 25 Ocak’ta DİSK’in çağrısıyla İzmir’de iş bırakma eylemi yapıldı. Hükümet geçici olarak geri adım attı ve “kimsenin işten çıkarılmayacağı” açıklandı. Ancak bu söz tutulmadı. Kısa süre sonra işletmelerin kapatılacağı ve işçilerin işten çıkarıldığı duyuruldu. Direniş yeniden başladı, İzmir’in dört bir yanına yayıldı.

Çimentepe ve Gültepe gibi gecekondu mahallelerinde halk barikatlar kurarak işçilere destek verdi. 8 Şubat’ta dayanışma grevleri düzenlendi, iplik fabrikasında çıkan çatışmada 10 kişi yaralandı. Polis saldırılarına rağmen direniş kırılamadı. Ancak 14 Şubat’ta askerlerin devreye girmesiyle işletmeler zorla boşaltıldı. DİSK’in iki günlük iş bırakma çağrısı etkili olamadı. 20 Şubat’ta direniş tamamen bastırıldı.

Değişen bir şey yok

Hükümetler, yönetimler değişti ama TARİŞ’teki yozlaşma ve grev kırıcılık düzeni değişmedi. 2010 yılında TARİŞ yönetimi, bir yıl boyunca “kısa çalışma ödeneği”nden yararlanıp ardından 560 işçiyi tazminatsız işten attı. 45 günlük direnişin ardından ancak 3 taksitli ödeme vaadiyle çözüm sağlandı. 2018 yılında sendikalı oldukları gerekçesiyle 7 işçinin işten atılmasıyla başlayan eylemlerde 65 kişi gözaltına alındı.⁵

2019’da, önceki paragraflarda adını andığımız Rahmi Rençber’in iş akdi “devamsızlık” gerekçesiyle tazminatsız feshedildi. Rençber’in mahkemeye başvurmasıyla birlikte, TARİŞ yönetiminin mahkemeye sunduğu puantaj defteri fotokopisinin sahte olduğu anlaşıldı. Asıl belgelerde yapılan incelemelerde, işe gelindiğine dair kayıtların daksille kapatılarak yerine devamsızlık yazıldığı net şekilde ortaya kondu. Mahkeme, işverenin tahrifat yaptığına hükmederek tüm hakların faiziyle ödenmesine karar verdi.⁶

2024 yılında ise TARİŞ, bu defa grev kırıcılığı ile gündeme geldi. İşçilerin grevde olduğu Kristal Yağ Fabrikası’nın işlerini fason üstlenen TARİŞ, dolum ve ürünlerin satışa hazır hale getirilmesi işlemlerini kendi tesislerinde gerçekleştirdi.⁷

TARİŞ’te son yıllarda yaşananlar, bir kooperatiften çok bir şirket mantığıyla yönetilen yapının üretici ve işçi aleyhine nasıl işlediğini bir kez daha gözler önüne seriyor. Üreticinin emeğini koruma ilkesiyle yola çıkan TARİŞ, bugün hem üreticinin hem de işçinin haklarını hiçe sayan bir yapıya dönüşmüş durumda.

Notlar: