Manevi rehberlik uygulaması kamusal alanda hızla yayılırken, Adalet Bakanlığı cezaevlerinde görevli manevi rehber ve psikolog sayısını açıklamayı reddetti. Yeni yasayla yetkileri genişleyen Diyanet’in faaliyetleri, artık sorgulanamaz bir hale geldi.
Hasan Hüseyin Kapusuz
Toplumsal yaşamın tümünü ilgilendiren alanlarda etkin kılınan Diyanet İşleri Başkanlığı, Aralık 2019’da imzaladığı protokol kapsamında cezaevlerine de girmişti. Adalet Bakanlığı ile Diyanet İşleri Başkanlığı arasında imzalanan protokol uyarınca, manevi rehberler ceza infaz kurumlarında görevlendirildi. Psikolog sayısının yetersiz olduğu belirtilen cezaevlerinde onlarca “manevi rehber” görevlendirilmesi yurttaşların tepkisini çekiyor.
Cezaevlerinde görevlendirilen bu manevi rehberlere; tutuklu ve hükümlülere dini ve ahlaki bilgiler vermek, kişilerin dini vecibelerini yerine getirmelerini sağlamak, kurum kütüphanelerindeki dini içerikli yayınları incelemek ve tutuklu ile hükümlülerin Kuran konusundaki yanlış bilgilerini düzeltmek gibi görevler veriliyor.
Adalet Bakanlığı’na, “Cezaevindeki manevi rehber ve psikolog sayısı kaçtır?” sorusu yöneltildiğinde, Bakanlık sadece bu sayıları açıklamamakla kalmadı; aynı zamanda bu bilgilerin ancak özel bir çalışma, araştırma ve inceleme sonucunda elde edilebileceğini savundu.1
Adalet Bakanlığı ile sınırlı değil
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bu anlaşmaları yalnızca Adalet Bakanlığı ile sınırlı kalmadı. Sağlık Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile de yapılan protokollerle manevi rehberler hastanelerde, KYK yurtlarında ve Sevgi Evleri’nde de görevlendirildi. ÇEDES projesi kapsamında okullara bile giren manevi rehberlerin, 2023 yılında İzmir’deki 842 okulda görevlendirilmesi kamuoyunda büyük tepki topladı. ÇEDES protokolüne göre öğrencilerin “bilime sevdalı, kültüre meraklı ve duyarlı; millî, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlere göre” yetiştirilmesi amaçlanıyor; bu faaliyetler, “il ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinin onay vermesi” halinde okul dışı mekânlarda da sürdürülebiliyor.
Eğitim-İş Genel Başkanı Kadem Özbay, din görevlilerinin okullarda ya da okul dışı etkinliklerde değerler eğitimi vermesinin son derece tehlikeli olduğunu belirterek, “Pedagojik eğitimi olmayan, çocuklara nasıl yaklaşacağını bilmeyen kişiler güya değerler eğitimi veriyor. Uygulamada görüyoruz ki finali cami ile bitiyor, muhakkak dini içerikli ahlaki söylemler geliştiriliyor. Cennet, cehennem, günah, sevap… Bunlar pedagojik eğitim almamış kişiler tarafından işlenebilecek konular değil. Kaldı ki değerler bir bütündür ve bu eğitimi pedagojik eğitim almış öğretmenler verir.” demişti.2
Manevi rehber sayısı 2022 yılında KYK yurtlarında 618’e ulaşarak yurtların yaklaşık yüzde doksanına yayılmıştı. Aynı yıl, yurtlarda görev alan psikolog sayısı ise yalnızca 52’de kalmıştı. Laikliğin hiçe sayıldığı bu durumda, devlet yurtlarının tarikat yurtlarından pek bir farkı kalmamıştı. 2021-2022 eğitim-öğretim yılında, manevi rehberlerin öncülüğünde KYK yurtlarında gerçekleştirilen etkinlikler Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın raporlarında açıkça ortaya konmuştu. Öğrenci yurtlarında, “Gençlerin İslam ile ilgili her konuyu doğrudan öğrenmeleri amacıyla” görevlendirilen manevi rehberlerin seçilmesinde “rol model olma” niteliklerinin dikkate alındığı belirtilmişti. Aynı dönemde, yurtlarda gerçekleştirilen “Din ve Değerler” konulu faaliyetlerin sayısı 451 olmuştu.3
Hastanelerdeki tablo da benzer. 2023 yılında sayıları 250’ye ulaşan manevi rehberler, pandemi döneminde de gündeme gelmişti. Hastaların kimlik bilgilerinin, onların onayı olmadan Diyanet’e aktarıldığı iddia edilirken, kendisini Kaymakamlık Din Görevlisi olarak tanıtan kişilerin COVID-19 pozitif hastaları arayarak, “Sizin için dua ediyoruz” dediği öğrenilmişti. Manevi rehberlik yapan bazı kişiler ise bu uygulamayı “Hastalığın Allah tarafından bir imtihan olarak verildiğini anlatıyoruz. Hastalar daha çabuk iyileşiyor.” sözleriyle savunmuştu.4
Kimsesiz çocuklar için varlığını sürdüren Sevgi Evlerinde çalışan manevi rehberlerin sayısı bilinmiyor. Görevli personel sayısı soru önergeleriyle öğrenilemezken, Aralık 2022’de CİMER üzerinden Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bilgi edinme başvurusu yapılmıştı. Bu başvuru, 18 Aralık’ta Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından Diyanet İşleri Başkanlığı’na sevk edilmişti. Diyanet ise 8 Şubat 2023 tarihli cevabında, CİMER başvurusuyla ilgili soruşturma ve inceleme sürecinin başlatıldığını bildirmişti. 22 Temmuz 2023 itibarıyla ise Sevgi Evleri’ndeki manevi rehber sayısına ilişkin bilgi edinme başvurusunun durumu, “Aile ve Dini Rehberlik Daire Başkanlığı tarafından soruşturma/inceleme süreci nedeniyle beklemeye alındı” şeklinde güncellenmişti.5
Laikliğe ihanete YÖK hizmet ediyor
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın toplumsal yaşamı dinselleştirmeye yönelik uygulamalarından olan “Manevi Rehberlik” uygulaması, 2020 yılında akademiye de taşınmıştı. Birçok alanda görevlendirilen manevi rehberlerin eğitimi için üniversitelerde yüksek lisans programları açıldı. Tezli ve tezsiz yüksek lisans programları arasına alınan “Manevi Danışmanlık ve Rehberlik” programının amacı, “Modern psikolojik danışmanlık teknikleri ile dini ve manevi yöntem ve teknikleri birlikte kullanabilen uzmanlar yetiştirmek” olarak açıklanmıştı.
2015 yılında başlatılan manevi rehberlik uygulaması öncesinde, üniversitelerin bünyesinde düzenlenen Manevi Rehberlik Sertifika Programına katılan ve yalnızca bir ay eğitim alan Kuran kursu öğreticileri, “manevi rehber” adı altında görevlendiriliyordu. Yüksek lisans programları ile laiklik karşıtı bu uygulamalara akademik bir temel oluşturulmaya çalışılırken, bu programlara yalnızca İlahiyat, İslami İlimler ve Psikoloji bölümlerinden mezun olanların başvurabileceği belirtilmişti.6
6 Şubat Depremi sürecinde Diyanet İşleri Başkanlığı’nın “manevi destek” için deprem bölgesine 2.500 personel göndermesinin ardından benzer bir adım da Yükseköğretim Kurulu’ndan gelmişti. YÖK, tüm üniversitelere gönderdiği yazıda, depremzedelere gönüllü olarak “manevi rehberlik” hizmeti verecek öğretim görevlilerinin isimlerini istemişti. Bu çağrının, psikoloji, acil yardım–afet yönetimi ve sosyal hizmet bölümlerinin yanı sıra, İlahiyat ve İslami İlimler fakültelerine de yapılması dikkat çekmişti.7
Sorumluluk kimde?
2022 yılında, Akdeniz Üniversitesi kampüsünde bulunan KYK yurtlarında bir ay içinde şüpheli şekilde üç öğrencinin hayatını kaybetmesiyle gündeme gelen manevi rehberlik uygulamasının sorumluluğunu üstlenen olmamıştı. İçişleri Bakanlığı ve Millî Eğitim Bakanlığı, “Ölümlerin gerçekleştiği yurtların Menzil tarikatının kontrolünde olduğu ve buralarda Diyanet kadrolu manevi danışmanların görev yaptığı” yönündeki iddialar için Gençlik ve Spor Bakanlığı’nı adres göstermişti.
Gençlik ve Spor Bakanlığı ise soru önergelerine verdiği yanıtta, öğrenci ölümlerine ilişkin soruşturmanın sürdüğünü belirtti; manevi danışmanlıkla ilgili soruları ise yanıtladı. Bakanlık, gençlere yönelik projeler yürütüldüğünü, bu faaliyetlerin amacının ise gençleri sosyal, kültürel, sanatsal, bilimsel ve sportif etkinliklere yönlendirmek, onlara rehberlik ve danışmanlık yapmak, zararlı alışkanlıklara karşı bilinçlendirmek olduğunu belirtti. Ancak tepkiler üzerine görevden alınan manevi rehberler, yalnızca birkaç ay sonra yeniden görevlerine iade edildi.8
Yasa Meclis’ten geçti
Anayasa Mahkemesi (AYM), Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile Diyanet İşleri Başkanlığı’na verilen bazı yetkileri, anayasaya aykırılık gerekçesiyle iptal etmişti. Ancak AKP milletvekillerinin Meclis’e sunduğu “Bazı Kanunlarda ve 660 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”, Diyanet’e daha da fazla yetki tanıyan düzenlemelerle 29 Mayıs 2025’te Meclis’ten geçti.
Bu değişiklikler ile birlikte Diyanet’in öğrenci yurtları, eğitim kurumları, cezaevleri, hastaneler, gençlik merkezleri gibi pek çok kamu alanında “manevi danışmanlık” hizmeti sunabilmesinin, okuma salonları ve danışma merkezleri açabilmesinin ve göçmenler, afetzedeler, engelliler gibi gruplara yönelik rehberlik yapabilmesinin önü açıldı. Ayrıca Din İşleri Yüksek Kurulu’na, dini yayınlar ve Kuran mealleri üzerinde denetim yetkisi verilerek, sakıncalı bulunan yayınların basımı, dağıtımı ve internet erişiminin mahkeme kararıyla engellenmesine olanak tanındı.9 AYM kararına rağmen Meclis’te sürdürülen bu laiklik karşıtı ısrar, “yeni anayasa” taleplerinin arka planındaki ideolojik hedefleri açıkça ortaya koyuyor.
Notlar:
- https://haber.sol.org.tr/haber/adalet-bakanligi-cezaevlerindeki-manevi-rehber-sayisini-aciklamadi-399405 ↩︎
- https://www.bbc.com/turkce/articles/c9wjdmg1dp0o ↩︎
- https://www.birgun.net/haber/manevi-rehber-618-psikolog-sayisi-52-392593 ↩︎
- https://www.birgun.net/haber/hasta-onaysiz-dini-rehberlik-367911 ↩︎
- https://haber.sol.org.tr/haber/sevgi-evlerinde-diyanet-personeli-sayisi-gizleniyor-380884 ↩︎
- https://www.birgun.net/haber/psikoloji-bilimiyle-dertleri-bitmiyor-manevi-rehberlik-akademide-314100 ↩︎
- https://haber.sol.org.tr/haber/diyanetten-sonra-yok-depremzedelere-manevi-destek-verecek-daha-cok-ilahiyatci-araniyor-365765 ↩︎
- https://haber.sol.org.tr/haber/bakanliktan-supheli-olum-yanitlari-yurtlardaki-manevi-danismanlar-gencleri-bilinclendiriyor ↩︎
- https://bianet.org/haber/diyanete-genis-yetkiler-veren-yasa-yururlukte-308101 ↩︎
