“Aile Yılı”nda kreş hakkı ve mücadelesi

Kreş hakkı, kadınların eşit yurttaşlık mücadelesinin en temel başlıklarından biri. AKP iktidarı da kendi karakteriyle uyumlu bir şekilde bu alanı hem tarikatlara hem de sermayeye açıyor. Emekçi kadınlar ise bu düzeni değiştirmekte kararlı.

Ecrin Özdil

2024 yılının Kasım ayında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından belediyelere iletilen yazı, uzun süredir tartışılan kreş sorununu tekrardan gün yüzüne çıkarmıştı. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü tarafından gerekçelendirilen bu yazı ile CHP’li belediyeler tarafından açılan kreşlerin kapatılması söz konusuydu. Kreş sorununa dair yapılan tartışmalarda özel kreş sahipleri iktidarın müdahalelerini desteklemişti.

Halihazırda belediyeler tarafından ücret karşılığında sembolik bir sayıyla hizmet veren kreşlerin yetersiz olmasının yanı sıra, AKP iktidarı özel kreş sahiplerinin ve tarikatların önünü açmak için fırsat kolluyor. Devlet ve kamu bütçesi tarafından karşılanması gereken kreş hizmeti bir yana, okulöncesi eğitimde Diyanet’e tanınan fırsatlarla Kuran kurslarına büyük bir bütçe ayrıldı. 2015-2024 arasında MEB’e bağlı anaokulu sayısı 3 bin 771 iken Diyanet’in 4-6 yaş kursları ise 5 bin 434 arttı.¹ Okulöncesi eğitim, çalışan ebeveynler için devlet tarafından karşılanması gerekirken, AKP iktidarında sermayeye ve tarikatlara verilen fırsatlarla kamusal bir hizmet olmaktan çok uzakta. Belediyeler tarafından açılan kreşlerin de hem sayısının yetersiz olması hem de parasız olarak sağlanmaması en başta kadınlara ve emekçilere erişilebilir bir çözüm olarak sunulmuyor. Ayrıca tartışılan kreşlerden İstanbul Büyükşehir Belediyesine ait olanların fiyatlarına son günlerde yüzde 100 zam yapıldı.²

Emekçi kadınların iş hayatına katılabilmesi için yasal güvence altında olması gereken hakların fiili olarak uygulanmadığı da ortada. 2013 yılında işyerlerine emzirme odası ve kreş açma zorunluluğu getirilmişti. Ancak bu zorunluluk yalnızca 150 ve üzeri kadın çalışana sahip işyerleri için geçerli. SGK verilerine göre Türkiye’deki 1 milyon 593 bin işyerinin 1 milyon 579 bini 100’den az çalışana sahip. Bu da işyerlerinin yalnızca yüzde 1’inden azının kreş açma zorunluluğu olduğu anlamına geliyor.³

Üretim ilişkilerinde kadınların varlığı

Kadınların ekonomik bağımsızlık kazanması ve üretim sürecinde yer alması, kapitalist sistemin gerici araçları ve üretim ilişkilerindeki eşitsizlikle sekteye uğruyor. Sermayenin büyümesinin temel araçlarından biri olan gericilik, en başta kadınların haklarını hedef alıyor.

Ev bakımı, çocuk bakımı ve yaşlı bakımı gibi ev içi işler kadınlara yüklenirken bu işler kamusal harcamaya değer görülmüyor. Bir çocuğun topluma kazandırılması için yapılması gereken harcamalar devlet eliyle üstlenilmiyor, bunun yerine kadına ağır bir yük bindirilerek sermayeye yeni kâr alanları, tarikatlara ise yeni müritler yaratılıyor.

Kadınların iş hayatında yer alabilmesi için kreş hizmetlerinin kamusal ve erişilebilir olması zorunluluk taşıyor. Ebeveynlerin bireysel sorumluluğuna bırakılan çocuk bakımı, özel kreşlerin yüksek maliyetleri nedeniyle kadınların iş yaşamından kopmasına yol açıyor. Özel kreşler, kapitalist sistemin kamusal harcamalardan kaçınarak kadın emeği üzerindeki sömürüyü sürdürme aracına dönüşüyor. Bazı kreşlerin yıllık fiyatı, yüzde 54,8’lik zam sınırını da aşarak 1 milyon TL’ye ulaşmış durumda.⁴

Aile değil ücretsiz emek yılı

2025 yılı iktidar tarafından “Aile Yılı” olarak ilan edildi ve kadınların doğurganlığı üzerinden tanımlanan aile politikaları öne çıktı, çıkmaya da devam ediyor. “Esnek ve uzaktan çalışma modelleriyle kadınların ev ve iş hayatlarını rahatlatacak yeni imkanları hayata geçireceğiz” sözleriyle tanıtılan “yeni nesil çalışma projesi”, kadın emeğinin ucuz ve güvencesiz biçimde istismar edilmesinin önünü açtı. Bu politikayla kadınlar düşük ücretli, güvencesiz işlerde çalıştırılırken; ev içi bakım yükü de aynı şekilde üzerlerinde kalmaya devam edecekti.

AKP, kadınları hem ev işlerini üstlenmeye hem de esnek biçimde çalışmaya zorlayarak çok yönlü bir sömürüye maruz bırakıyor. Türkiye’de 12 milyona yakın kadın, ev işleri nedeniyle çalışamadığını belirtiyor. ⁵ TÜİK’in verilerine göre ise kadınların işgücüne katılım oranı erkeklerin yarısı kadar bile değil.⁶ DİSK-AR’ın verilerine göre de geniş tanımlı kadın işsizliği yüzde 38,3 oranına ulaştı.⁷

Kamucu ve laik eğitim şart

Çocukların topluma eşit yurttaşlar olarak kazandırılabilmesi için kamucu ve laik bir eğitim sistemi şart. Ancak her geçen gün yeni bir tarikat, kadınlara gerici roller biçerken çocukların da eğitim hayatı bu yapıların ağına düşürülüyor. Kamusal hizmetlerin tasfiye edilmesi, kadınları ve çocukları hem toplumsal hem ekonomik hayatta yalnızlaştırıyor. Kreş hakkı, emekçi kadınların üretime katılımı ancak kamucu ve laik bir düzende mümkün hale gelebileceğini anlatan bir örnek olarak karşımıza çıkıyor.

Üç yaş altı çocuğu olan kadınların iş gücüne katılım oranı %27,1 iken aynı yaş grubundaki çocuklara sahip erkeklerde bu oran %60,1.⁸ Bugün çalışan birçok kadın, kreşlerin erişilebilir olmaması yüzünden çocuklarını ya evde yalnız bırakıyor ya da başka kadınlardan destek alarak çocuk bakımına çözüm bulmaya çalışıyor. Çözüm üretilemeyen durumda ise ya işi bırakmak ya da niteliksiz, kayıt dışı, yarı zamanlı işlere yönelmek zorunda kalıyorlar.

Bugünün düzeni, hem kadınlara hem de emekçilere gerçek çözümler sunamıyor. Emek sömürüsüne karşı, kadınların eşit yurttaşlık, laiklik ve kamuculuk mücadelesi ise her zamankinden daha fazla önem taşıyor.

Notlar: