AKP iktidarının emek düşmanlığı, pek çok alanda olduğu gibi grevler alanında da kendisini gösteriyor. CHP’nin İzmir Büyükşehir Belediyesindeki grevde açıkça gösterdiği emek düşmanı tutumu AKP’de grevleri “milli güvenlik” gerekçesiyle erteleyerek gösteriyor. Son olarak madencilerin ertelenen greviyle birlikte 23 yıllık AKP iktidarı boyunca 22. defa grev ertelemesine gidilmiş oldu.
Oğuzhan Aygen
Türkiye’de emekçilere grev ve toplu sözleşme hakkı yasal olarak 1963 yılında tanındı. Bu yıl çıkarılan 275 sayılı yasanın 21. maddesiyle Bakanlar Kuruluna “grev erteleme” yetkisi verildi, ancak “grev yasaklama” yetkisi verilmedi. Grev yasaklama “milli güvenlik ve genel sağlık” bahaneleriyle anayasal yetki olarak 12 Eylül darbesi sonrasında yasalarda yer aldı.1 Anayasa’nın 54. maddesinde halen “Grev ve lokavtın yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri kanunla düzenlenir.” hükmü bulunuyor.2 12 Eylül darbesinin emek düşmanı yasal düzenlemelerinden AKP halen fazlasıyla yararlanıyor.
AKP döneminde grev yasaklarının tarihi
AKP döneminde en son ertelenen grevle beraber toplam 22 grev ertelendi, yani yasaklandı. AKP döneminde ertelenen ilk grev Petrol-İş Sendikasının düzenlediği 2003 yılındaki 350 PETLAS işçisinin gittiği grevdi. Bahane tabii ki de Milli Güvenlikti. Takip eden iki yıl içerisinde de Şişecam, Pirelli, Good Year, Brisa ve Erdemir grevleri aynı bahaneyle ertelendi. 2003-2005 arasında 10.000’den fazla işçinin grevi ertelenmiş oldu.
2005’ten 2014 yılına değin ise gerek siyasi alanda yaşanan krizler gerekse de ekonomik alanda yaşanan 2008 krizininde etkisiyle AKP iktidarı, gelecek yaygın tepkilerden çekinerek grev ertelemesine gidemedi, ancak bu dönemde yaşanan TEKEL gibi kimi işyerlerinde yaşanan işçi direnişleri tarihe geçti, Gezi’de halk direnişi yaşandı.
Gezi direnişi ve toplumsal mücadeleye kazandırdığı tecrübelerin ardından, 2014 yılından itibaren AKP grev ertelemelerine yeniden başladı. 2014-2015 yıllarında Şişecam, Çayırhan ve Çöllolar Kömür İşletmelerindeki grevler ve MESS Grup Toplu İş Sözleşmeleri sonucunda yapılan grevler AKP tarafından Bakanlar Kurulu kararıyla ertelendi, bu grevlerde toplam 22.000’den fazla işçi bulunuyordu.
Emeğe OHAL
AKP ile Fethullahçı çete arasındaki savaşın doruk noktasına ulaştığı 15 Temmuz darbe girişiminden sonra AKP tarafından ilan edilen OHAL ile birlikte grev ertelemeleri de peşi sıra geldi. 2017-2018 yıllarında OHAL kapsamında yayımlanan kararnamelerle 7 grev ertelendi, bu ertelenen grevlerde 150.000’den fazla işçi bulunuyordu.
2018’de Başkanlık sistemine resmen geçilmesiyle de grev ertelemek anayasal olarak Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle yapılabilir oldu. 2019’dan bugüne de 18 işyerinde toplam 8000 işçinin gittiği 7 grev Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle ertelendi.3 Ertelenen neredeyse her grevde de “Milli Güvenlik” bahanesine gidildi, ancak emekçilerin grevlerinin Milli Güvenliğe nasıl bir tehdit oluşturduğu akla yatkın bir şekilde hiç açıklanmadı ve kimse tarafından anlaşılmadı. Ertelenen grevler ise erteleme süresinin bitiminin ardından yeniden başlamadı, bu bakımdan grev ertelemesi grev yasaklamasıyla eşdeğer hale geldi.
Ve son olarak Maden işçilerinin grevi yasaklandı
Maden-İş Sendikası, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile TÜRK-İŞ arasında anlaşma sağlanamaması halinde Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü için 1 Ağustos 2025 tarihinde ve Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü için ise 8 Ağustos 2025 tarihinde greve çıkacağını duyurmuştu. Ancak AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan imzasıyla Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre, Türkiye Maden İşçileri Sendikası tarafından alınan grev kararı, “milli güvenliği bozucu” nitelikte görüldüğü gerekçesiyle 60 gün süreyle ertelendi. Karar, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 63. maddesi uyarınca alındı.
Grev ertelemesi, Eti Maden İşletmelerine bağlı dört farklı işyerini kapsıyor. Erteleme kararı kapsamındaki işyerleri şunlar: Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Merkez Teşkilatı – Çankaya/Ankara, Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü – Bigadiç/Balıkesir, Kırka Bor İşletme Müdürlüğü – Seyitgazi/Eskişehir, Emet Bor İşletme Müdürlüğü – Emet/Kütahya.4
Grev yasağına direnen işçiyi AYM haklı buldu
Anayasa Mahkemesi, 2023 yılında işçiler bakımından önemli bir karar aldı. Birleşik Metal-İş Sendikası, Ocak 2015’te toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde anlaşma sağlanamayan 38 fabrikada grev kararı almış, Bakanlar Kurulu ise 30 Ocak 2015 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan kararla grevleri yasaklamıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasını taşıyan kararda, her zamanki gibi grevin “milli güvenliği bozucu” nitelikte olması bahane olarak gösterilmişti. Bunun üzerine fırın, soba, ocak ve radyatör üreten bir metal fabrikasında çalışan işçiler, sendikanın kararıyla her gün 20-25 dakika süren iş yavaşlatma eylemi başlatmış, fabrika yönetimi ise buna karşılık 30 işçiyi “işe geç başlama, iş yavaşlatma ve kanunsuz grev eyleminde bulunmak” gibi gerekçelerle işten çıkarmıştı.
Bunun sonucunda işten çıkarılan işçilerden Muharrem Çimen işe iade ve sendikal tazminat talepli dava açtı. Davayı kabul eden Eskişehir 1. İş Mahkemesi, başvurucunun işe iadesine, tazminatın reddine karar verdi. İşveren dosyayı temyize götürdü, Yargıtay 22. Hukuk Dairesi ‘eylemin kanun dışı’ olduğuna hükmederek davayı reddetti. Bunun üzerine Muharrem Çimen dosyayı AYM’ye taşıdı. 23 Mart 2023 tarihinde dosyayı görüşen AYM, Anayasa’nın 51. maddesinde güvence altına alınan sendika hakkının ihlal edildiğine hükmetti. Hak ihlalinin ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasına karar veren AYM, başvurucu işçiye 18 bin TL tazminat ödenmesine karar verdi. Karar oy birliğiyle alındı. Böylece metal işçisi Muharrem Çimen, emsal niteliğinde bir hukuk zaferi kazanmış oldu.5
AKP’nin emek düşmanlığını gösteren bu adımlarına bakıldığında Anayasa’nın 54. maddesiyle güvence altına alınan grev hakkının artık diğer pek çok hak gibi kağıt üzerinde kaldığı açıkça ortaya çıkıyor. AKP’nin elimizden aldığı Haklarımızı ve işçi haklarını yeniden ve kağıt üzerinde olmamak üzere elde etmek ve güvence altına almak için toplumsal bir mücadelenin yükseltilmesi ertelenemez bir görev olarak karşımızda duruyor.
- Topalhan, Türker (2003), 275 Ve 2822 Sayılı Yasalar Döneminde Grev Ertelemelerinin Mukayeseli Analizi (Makale), Sf. 4, Kamu-İş Dergisi C. 7 S: 2/2003. ↩︎
- https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/anayasa/#:~:text=MADDE%2054%2D%20Toplu%20i%C5%9F%20s%C3%B6zle%C5%9Fmesinin,kapsam%20ve%20istisnalar%C4%B1%20kanunla%20d%C3%BCzenlenir. ↩︎
- https://x.com/Emegin_Halleri/status/1950838587273916761/history ↩︎
- https://bianet.org/haber/grev-yasaklari-sistematiklesti-akp-iktidari-boyunca-22-grev-ertelendi-309995 ↩︎
- https://bianet.org/haber/aym-grev-yasagina-direndigi-icin-isten-atilan-isciyi-hakli-buldu-278258 ↩︎
