Kapitalizmin ameliyat masası: Sağlık turizminin karanlık yüzü

Kapitalizm, tarih boyunca geliştikçe ve dünya üzerinde yayıldıkça ekonomik ve ticari alanlarda uluslararası iş bölümü de hayati bir önem kazandı, uluslararası kapitalizmin ve emperyalizmin temel dayanağı haline geldi. Sağlık turizmi, özellikle estetik operasyonlar ve saç ekimi gibi alanlarda, Türkiye’ye uluslararası kapitalist iş bölümünde belirli bir görev yüklemiş durumda.

Oğuzhan Aygen

Uluslararası Sağlık Hizmetleri A.Ş’nin (USHAŞ) verilerine göre, 2024’te 1 milyon 506 bin 442 kişi sağlık hizmeti almak üzere Türkiye’yi tercih etti. Bu kapsamda elde edilen gelir, 3 milyar 22 milyon 957 bin dolara ulaştı. Türkiye, 2025’in ilk çeyreğinde sağlık turizminin turizm gelirleri içindeki payını daha da artırdı. Ocak-Mart döneminde 354 bin 457 kişi sağlık hizmeti almak amacıyla ülkeyi ziyaret ederken, sağlık turizmi geliri 643 milyon 356 bin dolar oldu. Bu rakam, toplam turizm gelirlerinin yüzde 6,9’unu oluşturdu. Oysa bu oran 2024’te yüzde 5, 2023’te ise yüzde 5,4 seviyesindeydi.

Küresel ölçekte sağlık turizminin toplam hacmi yaklaşık 100 milyar dolar ve bu rakamın 2028’e kadar 127 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Türkiye ise 2025 için 12 milyar dolar, 2028 içinse 20 milyar dolar sağlık turizmi geliri hedefliyor. Sağlık turizmi kapsamında gelen turistlere vize kolaylığı sağlanacağı da ifade ediliyor.¹ Türkiye’ye gelen yabancı hastaların önemli bir kısmı saç ekimi ve estetik ameliyatlar için geliyor. Hatta birçok kişi saçsız gelip “saçlı” döndüğü için bu durum sosyal medyada esprilere bile konu olmuş durumda.

Yönetmelik ve yasal adımlar

Nisan 2025’te yürürlüğe giren “Uluslararası Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Hakkında Yönetmelik” ile sağlık turizmi faaliyetlerine yasal bir çerçeve kazandırıldı. Yönetmeliğe göre bu alanda faaliyet gösterecek tüm sağlık tesisleri ve aracı kuruluşlar, HealthTürkiye portalına entegre çalışacak. Sunulan tüm hizmetler bu platform üzerinden takip edilecek; hastalar, aldıkları sağlık hizmetine dair bilgilere buradan ulaşabilecek.

Sağlık turizmi kapsamında ameliyathanelerde yapılacak cerrahi işlemler için komplikasyon sigortası yaptırmak zorunlu hale geldi. USHAŞ, uluslararası alanda faaliyet gösteren sağlık tesisleri ve aracı kuruluşları destekleyecek. Her sağlık turisti için sorumlu bir personel atanacak, hizmetin takibi sağlanacak. Aracı kuruluşlara verilecek yetki belgeleri ve hizmet takibi yine USHAŞ tarafından yürütülecek. Sağlık tesisleri uzaktan sağlık hizmeti sunabilecek ve bu hizmetlerini HealthTürkiye portalında ilan edecek. Bu tesisler, Türkiye Sağlık Hizmetleri Kalite ve Akreditasyon Enstitüsü (TÜSKA) tarafından geliştirilen ve uluslararası geçerliliği olan akreditasyon ve sertifikaları edinmekle yükümlü olacak.

Uluslararası Sağlık Turizmi Yetki Belgesi, HealthTürkiye Performans Kriterleri doğrultusunda geçerliliğini sürdürecek ve devredilemeyecek. Tüm sağlık tesisleri ve aracı kuruluşlar, hasta şikayet oranları ve memnuniyet anketleriyle düzenli olarak değerlendirilecek. Ayrıca yabancı dil seçenekli bir internet sitesine sahip olacaklar. Uluslararası sağlık turizmi birimlerinde görevli personelin en az bir yabancı dili bilmesi ve bunu belgelemesi zorunlu olacak. Aracı kuruluşlar ise 7/24 esasına dayalı ve en az iki yabancı dilde çağrı hizmeti sunacak. Yönetmeliğe göre, sağlık tesisleri ve aracı kuruluşlar altı ay içinde yönetmeliğe uyum sağlamak, 2025 sonuna kadar komplikasyon sigortasını yaptırmak ve 2026 yılı sonuna dek akreditasyonlarını tamamlamakla yükümlü olacak.²

Tüm bu yasal düzenlemeler, sistemi iyileştirmeye yönelik gibi görünse de aslında sağlık turizmindeki sömürü ve özel sektörün doğal sonucu olan ‘kalitesiz hizmeti’ daha da yaymak için atılmış adımlar niteliğinde.

Kamu ve özel sektör dengesi

USHAŞ Genel Müdürü Behlül Ünver’e göre, Türkiye’de sağlık hizmetlerinin yüzde 80’ini kamu sunuyor, sağlık turizminin ise yüzde 95’i özel sektör eliyle yürütülüyor.³ Ancak bu özel sağlık kuruluşlarının çoğu zaman ölümle ya da sakatlıkla sonuçlanan skandallara imza attığı da biliniyor. Yerli hastaları ve sağlık turistlerini mağdur eden bu tür vakaların neredeyse tamamı özel sektörde yaşanıyor. Aşağıda bu durumun en güncel ve çarpıcı örneklerinden biri yer alıyor:

Tusa Hastanesinde ihmaller zinciri

Estetik ve saç ektirme alanlarındaki denetimsizlik ve kalitesizlik, sağlık turizminin büyümesiyle birlikte alarm verici boyutlara ulaştı. Son olarak İstanbul’un Tuzla ilçesindeki Özel Tusa Hastanesi’nde bir ay içerisinde iki hasta yaşamını yitirdi. Brezilyalı influencer Ana Bárbara Buhr Buldrini yağ aldırma ameliyatı sonrası, Ramazan Ak ise geçirdiği burun estetiği operasyonunun ardından hayatını kaybetti. Ramazan Ak’ın ağabeyi Ekrem Ak, hastaneyi ihmalle suçlayarak yaşananları şöyle anlattı:

“Kardeşim burun estetiği için Tusa Hastanesine girdi. Ameliyat yaklaşık 5 saat sürdü. Normal odaya alındığında durumu stabildi. Doktoru geldi, hemşireye bakımı tarif edip çıktı. Yarım saat boyunca odaya kimse uğramadı. Ardından kardeşim kasıldı ve fenalaştı.” Ekipman eksikliği ve uzman yetersizliğine dikkat çeken Ekrem Ak, “Kardiyoloji uzmanı yoktu, uzaktan online destek alınmış. Yoğun bakıma aldılar ama 1,5 saat sonra kalbinin durduğunu söylediler. Biz kalp krizinden şüphelendik ve savcılığa suç duyurusunda bulunduk.” ifadelerini kullandı.⁴

Chantelle Woolston’un başına gelenler

Bir diğer çarpıcı vaka ise İngiltere vatandaşı Chantelle Woolston’un yaşadıkları oldu. 2020 yılında İstanbul’da geçirdiği mide küçültme ameliyatı sonrası 95 kilodan 54 kiloya düşerek büyük bir fiziksel dönüşüm yaşayan Woolston, bu süreçte vücudunda kalan sarkmış deriler nedeniyle psikolojik olarak ciddi sıkıntılar yaşamaya devam etti. “Göğüslerim sarkıktı, vücudumda kat kat deri vardı. Aynaya baktığımda kendimi çekici bulmuyordum” diyen Woolston, 2025’in Şubat ayında İzmir’deki özel bir klinikte karın germe, meme düzeltme ve sırt kaldırma operasyonlarına karar verdi.

Daily Star’ın haberine göre, ameliyat öncesi Facebook grupları ve internet sitelerinden araştırma yaptığını söyleyen Woolston, “mükemmel sonuç” paylaşımlarına ve övgü dolu yorumlara güvenerek kararını verdiğini belirtti. Ancak depozitoyu ödedikten sonra olumsuz yorumlara rastladığını, fakat artık çok geç olduğunu ifade etti: “Eşimle birlikte Türkiye’ye geldik ama klinik hemen harekete geçmemi istedi. İmza attım ve anında ameliyata alındım. Uyandığımda büyük bir hata yaptığımı anladım.”

Ameliyatın üzerinden iki ay geçmesine rağmen hâlâ acı içinde yaşadığını, yan yatmakta zorlandığını ve gündelik hayatının kısıtlandığını anlatan Woolston, “Kasık bölgemde köpek kulağı gibi bir deri fazlalığı var. Sanki fermuarlı gibi; üç kat deri üst üste dikilmiş gibi görünüyor. Karnım taş gibi sert, göğüslerim hâlâ kabuklu, bazı bölgeler içi boş gibi” diyerek durumun ciddiyetini aktardı. Başına gelenlerin diğer kadınlara da ders olmasını isteyen Woolston, “Bu kliniğe gitmemeliydim. Daha fazla araştırmalıydım. Vücuduma ne olduğunu anlatmak bile utanç verici. İçgüdülerime güvenmeliydim” dedi.⁵

Estetik ameliyatını diş hekimi yapmış

Sağlık turizmi kapsamında yalnızca yabancı hastalar değil, yerli hastalar da özel sağlık sektöründeki denetimsizlik ve yetersizlik nedeniyle ağır mağduriyetler yaşıyor. Bu duruma örnek teşkil eden olaylardan biri, İstanbul’da yaşayan 42 yaşındaki Hayriye Civil’in başına geldi. Yandaş Sabah gazetesinden Hande Erdem’in haberine göre Civil, estetik amaçlı meme dolgusu yaptırmak için Şişli’deki özel bir kliniğe başvurdu. Ancak yapılan yanlış işlemler sonucunda her iki göğsünü de kaybetti. Üstelik işlemi yapan kişinin estetik cerrah değil, diş hekimi olduğu ortaya çıktı.

Yaşadığı travmayı anlatan Civil, “Gerekli mercilere şikayetlerimi yaptım ve yapmaya da devam ediyorum. Çok üzgünüm. Bu tarz işletmelerin mutlaka denetlenmesini istiyorum. Bu klinik aktif olarak çalışmaya devam ederken başka insanların canı da yanmasın. Benim canım yandı, başkalarının yanmasın” diyerek söz konusu kliniğin çok sayıda estetik mağduruna neden olduğunu belirtti.⁶

Saç ekimi diye gitti, kulak zarı patladı

Bursa’da yaşayan Emrah Karadeniz’in yaşadığı deneyim, sağlık turizminde denetimsizliğin geldiği boyutları bir kez daha gözler önüne serdi. Saç ektirmek için Nilüfer’deki bir estetik merkezine başvuran Karadeniz, ilk seansın başarısız olmasının ardından kliniğe tekrar çağrıldı. Bu kez saçın tutması için ozon tedavisi uygulanacağı söylendi. Ancak iddiaya göre işlem sırasında kulaklardaki basıncı dengelemek için kullanılması gereken tıkaçlar Karadeniz’e takılmadı. İşlem sırasında kulağından garip bir ses duyduğunu belirten Karadeniz, operatörün “Bunlar normal” demesi üzerine tedaviye devam edildi. Ancak on gün sonra kulaklarında sürekli bir çınlama başlayan Karadeniz, bir KBB uzmanına başvurduğunda kulak zarının patladığını öğrendi.

Yaşadığı durumu şu sözlerle özetledi: “Her iki kulağım çınlıyor. Özellikle daha önce ameliyat geçirdiğim kulağımda çınlama daha şiddetli. Bu çınlamanın tedavisi yokmuş, ‘Bununla yaşamayı öğreneceksin’ dediler. Hayatım alt üst oldu. Ne odaklanabiliyorum ne uyuyabiliyorum. Tatlı veya tuzlu bir şey yesem bile kan basıncım artıyor, bu da çınlamayı artırıyor. Gürültülü ortamlarda bulunamıyorum, ses yankılanıyor.” Yargı sürecini başlattığını belirten Karadeniz, klinikle görüştüğünde kendisine “Ödediğiniz saç ekimi ücretini iade edelim, davadan vazgeçin” teklifinde bulunulduğunu, ancak meselenin parasal değil, sağlıkla ilgili olduğunu vurguladı: “Ben sağlığımı istiyorum, paramı değil.”⁷

Nijerya’nın sağlık turizmi kaynaklı kayıpları

Örnekler yalnızca Türkiye ile sınırlı da değil. Nijerya Sağlık ve Sosyal Refah Koordinasyon Bakanı Muhammad Ali Pate, ülkesinin sağlık turizmi nedeniyle her yıl yaklaşık 2 milyar dolar kaybettiğini açıkladı. Lagos’ta düzenlenen bir etkinlikte konuşan Pate, bu durumu “şaşırtıcı” olarak niteledi ve yüksek sağlık turizmi harcamalarının, Nijerya’daki sağlık sistemine duyulan güvensizlikten kaynaklandığını ifade etti. Erişim eksikliği ve hizmet kalitesindeki düşüklük, halkı yurtdışına yönlendiriyor.⁸ Bu tablo, sağlık turizminin yalnızca kârlı bir sektör olmadığını; aynı zamanda emperyalizmin yeni bir sömürü alanına da dönüştüğünü gözler önüne seriyor.

Sistemin yarattığı sağlık felaketleri

Tüm bu örnekler buzdağının sadece görünen kısmı. Sağlık turizmi adı altında pazarlanan bu sektör, kapitalist politik ekonominin çıplak haliyle işlediği bir alan haline gelmiş durumda. Verilerle desteklenen bu gerçeklik, emperyalist sömürünün ve piyasa merkezli sağlık sisteminin yol açtığı trajedilerin yansımalarını barındırıyor. Özel sektörün hâkimiyetinde yürütülen bu sistem, niteliksiz hizmet anlayışıyla hem yurtdışından gelen kişileri hem de yurttaşları mağdur ediyor. Kâr hırsının sonucu olarak yaşanan bu vakalar, sağlıkta özelleştirmenin nasıl bir halk sağlığı sorunu doğurduğunu açıkça gözler önüne seriyor.

Başka bir yazımızda değindiğimiz⁹ Marmaris’teki son olayların da gösterdiği üzere, turizm sektörünün genel karanlık yüzü, sağlık turizmi alanında daha da keskinleşerek karşımıza çıkıyor. İnsan hayatını esas alan bir sağlık sistemi ancak emperyalizme karşı kararlı bir mücadele ve sağlık hizmetlerinin tamamen kamusal hale getirilmesiyle mümkün olabilir.

Notlar: