Kreş hakkına yönelik saldırıda yeni adım: "Komşu Anne"

Kamusal bir hak olan kreş, piyasalaştırılıyor ve dinselleştiriliyor; kadınlar eve, çocuklar ise güvencesizliğe mahkûm ediliyor. Çözümse her mahallede parasız ve nitelikli kreşlerin açılmasından geçiyor.

Ekin Gözek

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından başlatılan “Komşu Anne” projesi, çocuk bakımını kurumsal ve kamusal bir hizmet olmaktan çıkarıp evlere taşıyor. Bir ev ortamında birden fazla çocuğun bakılması öngörülen projede, denetim boşlukları, evde yaşanabilecek kazalar, hijyen ve güvenlik konusundaki endişeler büyüyor. Çocukların yaşayabileceği olası bir kaza durumunda sorumluluğun kime ait olacağı ise belirsiz.

Ankara’da 22 “komşu anneye” verilen yalnızca beş günlük hızlandırılmış eğitim ise yetersizlik konusunda bu kaygıları daha da artırıyor.¹ Çocuk bakımı gibi hayati ve devlet tarafından karşılanması gereken bir sorumluluğun bireysel çözümlere devrediliyor.

TOKİ’ler muaf tutuldu

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Ağustos ayında aldığı kararla 150’den fazla konutlu projelerde kreş açma zorunluluğu getirirken, bu yükümlülükten TOKİ projeleri muaf tutuldu.² Oysa Türkiye’de yaklaşık 3,5 milyon kişi toplu konutlarda yaşıyor ve bu nüfusun büyük bölümünü emekçiler oluşturuyor.³ Emekçi ailelerin yoğun yaşadığı alanlarda çocuk bakımının kamusal bir hak olarak güvence altına alınması gerekirken, devlet bu sorumluluktan kaçıyor. Sermayeye kolaylık sağlanırken, emekçi ailelerin yükü daha da ağırlaşıyor.

Kreş hakkı kağıt üstünde

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca 150’den fazla kadın emekçinin bulunduğu işyerlerinde kreş açılması zorunlu.⁴ Ancak patronlar bu yükümlülüğü çeşitli yollarla bertaraf ediyor. Kadın işçilerin işe alım süreçlerinde “evli misin, çocuk düşünüyor musun?” gibi özel hayata müdahale eden sorular yöneltiliyor. Cevabın olumlu olması durumunda kadın işçi diğer adaylar arasında kolayca eleniyor. Böylece patronlar, kreş açmamak için kadın istihdamından kaçıyor.

Kadın işçi sayısının 150’yi aştığı 9 bin işyerinden yalnızca 300’ünün denetlenmiş olması, devletin bu konuda da sermayeden yana tavır aldığını gösteriyor. Denetlenen 300 işyerinin ise yüzde 65’inde emzirme odası, yüzde 45’inde ise kreş bulunmuyor.⁵ Kadınların işgücüne katılımının önünde engeller büyürken, çocuk bakım yükü ev içine, yani kadınların omzuna yıkılmaya devam ediyor.

Tarikatlar kreş açıyor

Manisa Yunusemre İlçe Müftülüğü öncülüğünde açılan ve Diyanet’in okul öncesi modeline göre işleyen, E-okul sistemine entegre kreş, devletin çocuk bakımını kamusal bir hak olarak sunmak yerine dini kurumlara teslim ettiğinin çarpıcı bir örneği.⁶ Kamuya bağlı kreşlerde öğün sayıları azaltılırken, Diyanet’e bağlı kreşlerde üç öğün yemek verilmesi, kaynakların laik, kamusal eğitim yerine dinsel projelere aktarıldığını ortaya koyuyor. 2015–2024 arasında MEB’e bağlı anaokulu sayısı yalnızca 3.771 artarken, Diyanet’in 4–6 yaş kurslarının 5.434 artış göstermesi, kamu hizmetlerinin cemaat ve tarikatlara açıldığını kanıtlar nitelikte.⁷

31 Mart yerel seçimlerinde AKP’nin İBB adayı Murat Kurum’un seçim döneminde İBB’nin açtığı kreş sayısını yetersiz bularak bir yılda 100 kreş açma sözü vermesine rağmen, seçimi kaybettikten sonra işler değişti.⁸ Belediyelere “açılan kreşleri kapatın, yenisini açmayın” talimatı gönderildi.⁹ Kreşlerin Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) bünyesinde açılması gerektiği vurgulandı.

Buna karşın MEB’in skandal niteliğindeki protokolleriyle cemaat ve tarikatların okul öncesi eğitim açmasının önü sonuna kadar açıldı. Yani belediyelerin tam donanımlı ve nitelikli olmasa bile sosyal hizmet sunması engellenirken; tarikatların ve dini cemaatlerin “okul öncesi eğitim” adı altında faaliyet yürütmesine olanak sağlanıyor. Bu durum, kamusal hakların tasfiye edilip dinselleştirilmesinin açık bir göstergesi.

Çocuk bakımının kamusal niteliği

Kreşler, ailelerin kendi imkânlarıyla çözeceği bir mesele değil; devletin eşit, ücretsiz ve kamusal bir hizmet olarak sunması gereken temel bir hak. Çocuk bakımının piyasalaştırılması ya da tarikat gibi gerici gruplara devredilmesi, emekçi aileleri daha da zor durumda bırakıyor.

Çocuğunu özel kreşe gönderebilen aileler için istenen ücretler karşılanamayacak ölçüde artıyor.¹⁰ Asgari ücretle geçinen bir ailenin maaşının yarısından fazlasını kreşe ayırması, çocuk bakımını yalnızca belirli bir gelir düzeyine sahip ailelerin karşılayabileceği bir lüks haline getiriyor. Kadınların iş hayatına katılımı için gerekli olan kamusal kreşlerin yetersizliği, kadınları eve mahkûm ederken sermayeye ucuz işgücü sağlamanın aracına dönüşüyor.

Kamucu ve eşitlikçi bir toplumsal düzenin gereği, her mahallede ücretsiz, nitelikli ve laik kreşlerin açılmasıdır. Çocuk bakımı, devletin asli görevlerinden biridir ve sermaye ile tarikatların eline bırakılamaz.

Çocuk bakımının ailelerin insafına ya da dini yapıların inisiyatifine bırakılması, hem çocukların güvenliğini hem de kadınların toplumsal hayata katılımını tehlikeye atıyor. Devlet, toplumun çocuklara yönelik sorumluluğunu yerine getirmeli; kreşleri piyasa ve tarikat düzeninden kurtararak kamusal, ücretsiz ve nitelikli bir hizmet olarak sunmalıdır. Ancak bu şekilde hem kadınların toplumdaki yeri, hem de çocukların eşit ve sağlıklı bir gelişim süreci garanti altına alınabilir.

Notlar: