Sözde düşman, sıkı ortak: AKP ile İsrail ticarette kol kola

Oğuzhan Aygen

Damat Selçuk Bayraktar’ın sahibi olduğu BAYKAR ile İsrail’in silah tedarikçilerinden Leonardo arasında imzalanan anlaşma, AKP’nin İsrail’le, özellikle ticari alandaki ilişkilerinin ne kadar derin olduğunu ve süreklilik arz ettiğini bir kez daha gözler önüne serdi.

Baykar ile İtalyan savunma şirketi Leonardo, Fransa’daki 55. Paris Havacılık Fuarı’nda stratejik bir ortaklık anlaşması imzaladı. İsrail ile askeri ve teknolojik alanlarda yakın işbirliği bulunan Leonardo, geçmişte İsrail Hava Kuvvetleri’ne eğitim jetleri, Koala helikopterleri ve deniz topu gibi kritik ekipmanlar sağlamış, ayrıca siber güvenlik ve ileri malzemeler alanında İsrail merkezli start-up’larla çalışmıştı. Şirketin radar teknolojileri ise Gazze operasyonlarında aktif olarak kullanıldı.

Siyasal İslamcıların İsrail’e yönelik görünürdeki sert söylemlerine rağmen perde arkasında ilişkilerini sürdürmeleri, AKP’den önceye dayanıyor. 1996 yılında, “anti-Siyonist” söylemleriyle bilinen Refah Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan’ın liderliğinde kurulan REFAHYOL Hükümeti’nin ilk icraatlarından biri, İsrail’le askerî ve eğitim alanında olmak üzere toplam 20 anlaşma imzalamak oldu. Erbakan, bu anlaşmaların gizli tutulmasını istese de kamuoyuna sızmaları engellenemedi.¹

7 Ekim’e kadar AKP-İsrail ilişkileri

Recep Tayyip Erdoğan’ın siyasi kariyerinde, tıpkı Erbakan gibi İsrail’e karşı kullandığı sert söylemler önemli bir yer tuttu. Bu söylemlerin en çarpıcısı, 29 Ocak 2009 tarihinde İsviçre’nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda dönemin İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’e yönelttiği “One Minute” çıkışıydı. Ancak Erdoğan, bu sözlerinden yaklaşık yarım saat sonra yaptığı açıklamada tepkisinin oturumu yöneten moderatöre olduğunu belirterek, “Herhangi bir şekilde ne İsrail halkını ne Cumhurbaşkanı Perez’i ne de Musevi halkını hedef aldım” dedi.² Buna rağmen Erdoğan, Türkiye’de bir “kahraman” edasıyla karşılandı.

İsrail, bugünkü kadar uzun ve yaygın olmasa da, 2008 ve 2014 yıllarında da Gazze’ye yönelik kanlı saldırılar gerçekleştirmişti. Erdoğan ise bu saldırıları siyasi sermaye olarak kullanmaya çalıştı. 31 Mayıs 2010’da, İslamcı İHH tarafından Gazze’ye gönderilen yardım gemisi Mavi Marmara, İsrail askerleri tarafından baskına uğradı. Erdoğan, bu olayı da propaganda malzemesi olarak kullandı; Netanyahu’dan Türkiye adına özür dilemesini talep etti. Netanyahu özür diledi ve İsrail, gemide öldürülenlerin ailelerine 20 milyon dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Bu gelişme, Erdoğan tarafından İsrail’i “dize getirme” başarısı olarak sunuldu. Ancak Erdoğan, 2016 yılında bu kez “Mavi Marmara giderken bana mı sordular” diyerek kendi söylemini geri çekmiş oldu.³ AKP’nin “Madleen” gemisi konusunda sessiz kalması da bu açıklamayı yeniden gündeme getirdi.

Bütün bu söylemlere rağmen, Türkiye’nin İsrail’le özellikle askerî alanda ilişkileri kesilmedi; aksine sürdürüldü. 2005-2010 yılları arasında Türkiye, “terörle mücadele” kapsamında İsrail’den Heron tipi İHA’lar satın aldı.⁴ 2010’da ise Türkiye, İsrail’in OECD üyeliği başvurusunu veto etmeyerek onayladı.⁵ 2014’te dönemin Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç, “2010’dan sonra İsrail’le ne ortak bir askerî tatbikatımız, ne askerî toplantımız ne de jetlere yakıt olabilecek ürünlerin ihracı söz konusudur” dedi. Ancak bu açıklamanın ardından Aydınlık gazetesi, TÜİK verilerine dayanarak Türkiye’nin İsrail’e jet yakıtı tedarik ettiğini ortaya koydu. Aynı habere göre Türkiye sadece jet yakıtı değil, harp silahları ve mühimmat da sağlamıştı. TÜİK verileri analiz edildiğinde, Türkiye’nin 2010 ile 2014 yılları arasında İsrail’e yaklaşık 11 milyon dolarlık harp silahı ve mühimmat ihraç ettiği, hatta bu silahların listelerinin de yayımlandığı görüldü.⁶

6 Aralık 2017’de ABD Başkanı Donald Trump’ın, Tel Aviv’deki büyükelçiliği Kudüs’e taşıma ve Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıma kararı, Türkiye-İsrail ilişkilerini yeniden gerdi. Erdoğan ile Netanyahu arasında karşılıklı sert açıklamalar yaşandı. Ancak Gazete Duvar’ın haberine göre, Türkiye ile İsrail arasındaki ticaret hacmi AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından 2018’e kadar yaklaşık 2,5 kat büyüdü. En hızlı büyüme ise diplomatik ilişkilerin en kötü olduğu 2010 ve 2011 yıllarında gerçekleşti. 2017’de Türkiye ile İsrail arasında doğalgaz boru hattı kurulması da gündeme geldi.⁷

İsrail’le ticaret

7 Ekim 2023 öncesinde Türkiye ile İsrail arasında diplomatik normalleşme adımları atılmaya başlanmış, karşılıklı büyükelçiler tayin edilmiş, hatta İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog 2022’de Türkiye’yi ziyaret ederek Erdoğan’la görüşmüştü.⁸ Ancak 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e yönelik büyük saldırısının ardından, İsrail Gazze’ye, Lübnan’a, Suriye’ye ve sonrasında İran’a yönelik, hukuksuz ve sivilleri hedef alan, soykırıma varan saldırılar başlattı. Bu gelişmelerin ardından Türkiye-İsrail ilişkileri bozuldu; normalleşme adımları iptal edildi, büyükelçiler geri çekildi, kamu kurumlarında İsrail mallarının boykot edilmesi kararı alındı. Erdoğan, her zamanki hamasi söylemini daha da sertleştirirken, Suriye’de Türkiye ile İsrail arasında askeri bir çatışma ihtimali bile gündeme geldi. Ancak buna rağmen, ticari ilişkiler gelişmeye devam etti.

7 Ekim sonrasında başta gazeteci Metin Cihan olmak üzere pek çok kaynak, AKP ile İsrail arasındaki ticaretin sürdüğünü belgeleriyle ortaya koydu. Bunlar arasında belki de en dikkat çekici örnek, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlu Burak Erdoğan’ın İsrail’le yürüttüğü ticaretti. Metin Cihan’ın erişime engellenen X hesabında paylaştığı bilgilere göre, İsrail’in Gazze’de bir hastaneyi bombaladığı gün, “Burak Erdoğan’ın şirketi İsrail limanında yükleme yapıyordu. 28 Ekim’de yine İsrail’e laflar dizip insanları mitinge çağırırken, oğlunun gemisi yükünü almış, Cebelitarık Boğazı’nı geçiyordu.” ifadelerine yer verildi. Cihan, İsrail’e sevkiyat yapan geminin “Halit Yıldırım” olduğunu ve bu geminin nikâh şahitliğini Erdoğan’ın yaptığı Mert Çetinkaya’ya ait Manta Denizcilik’e ait olduğunu aktardı. Çetinkaya ile Burak Erdoğan’ın ortak olduğu MB Denizcilik şirketinin de Manta Denizcilik’le aynı adrese kayıtlı olduğu belirtildi. Bu haberin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan ve ailesi, Metin Cihan hakkında suç duyurusunda bulundu.⁹ Metin Cihan, Burak Erdoğan’ın yanı sıra birçok Türk şirketinin İsrail’le sürdürdüğü ticarete dair belge paylaşmaya devam etti. Özellikle Türkiye’den İsrail’e uçak ve jet yakıtı gönderildiğine dikkat çekti.

Yerel seçimlerde İsrail gölgesi

İsrail’le ticaretin gölgesi, 31 Mart 2024 Yerel Seçimlerinin de üzerine düştü. Murat Kurum ve birçok AKP’li büyükşehir belediye başkan adayının sosyal medya reklamlarının, İsrail merkezli Total Media şirketinin sağladığı panel üzerinden yürütüldüğü ortaya çıktı. Bu durumun ifşa edilmesinden kısa bir süre sonra, Murat Kurum ve Turgut Altınok’un Total Media aracılığıyla verilen reklamlarının kaldırıldığı görüldü. Daha önce bilgilerin yer aldığı ilgili bağlantıda önce Total Media bilgisi silindi, ardından tüm çalışmaların tamamen kaldırıldığı belirlendi.¹⁰

İsrailli ZIM şirketi ve Türkiye’deki faaliyetleri

İsrail merkezli uluslararası konteyner taşımacılığı şirketi ZIM, Türkiye’deki faaliyetlerine devam ediyor. Pek çok limanda protesto gösterilerine konu olan şirket, Türkiye ile İsrail arasında ticaretin kesildiği yönündeki resmi açıklamalara rağmen faaliyetlerini sürdürdüğü için kamuoyunun tepkisini çekti. Öte yandan, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’na bağlı Dezenformasyonla Mücadele Merkezi yaptığı açıklamada, “büyük gemi acentelerinin faaliyetlerinin küresel çapta olduğunu ve bunun, o ülke ile doğrudan ticaret yapıldığını göstermediğini” belirtti. Ancak açıklamada herhangi bir şirket ismine yer verilmedi.¹¹

VELA Gemisi

Yakın zamanlarda “Madleen” gemisiyle birlikte İsrail’e 15 konteyner çelik taşıyan ve Mersin Limanı’na gelen VELA gemisi gündeme oturdu. 4 Haziran’da Barcelona’dan hareket eden VELA, pazartesi günü Mersin Limanı’na ulaştı. Gemiye el konulması yönündeki çağrılara rağmen Mersin’den ayrılarak İsrail’in Aşdod Limanı’na vardı.¹² Ticaret Bakanı Ömer Bolat, konuya dair yaptığı açıklamada, “Gemiler bize uğradıktan sonra İsrail’e de gidebilir, engelleyemeyiz. Başka ülkenin şirketlerine öyle bir noktada davranıldığı zaman biz ticaret yapamaz hale geliriz” ifadelerini kullandı.¹³

Filistin’e “rekor” ihracat

Resmi açıklamalara göre, 7 Ekim 2023’ten 2 Mayıs 2024 tarihine kadar Türkiye-İsrail arasındaki ticaret hacmi %30 oranında daraltıldı. 2 Mayıs 2024 itibarıyla ise İsrail’le ticaretin tamamen durdurulduğu ilan edildi. Ancak bu kez de Mahmud Abbas yönetimindeki Filistin’e yapılan ihracatta %521 gibi dikkat çekici bir artış yaşandı.¹⁴ Örneğin Eylül 2024’te Türkiye’nin Filistin’e yaptığı ihracat yaklaşık 165 milyon dolar olarak kaydedilirken, bu rakamın 46 milyon dolarlık kısmı demir-çelik ürünlerinden oluştu. Ekonomist Alaattin Aktaş’a göre bu durum, Eylül 2023’e göre 368 katlık bir artışı ifade ediyor.¹⁵ Filistin’de bu ölçekte bir demir-çelik tüketimini gerektirecek sanayi altyapısı bulunmadığı düşünüldüğünde, ihracattaki bu sıra dışı artış, AKP’nin İsrail’le olan ticareti Mahmud Abbas yönetimindeki Filistin üzerinden sürdürmeye devam ettiğini akla getiriyor.

Azerbaycan petrolü İsrail’e nasıl gidiyor?

Tartışmalı diğer bir konu ise Azerbaycan petrolünün Türkiye üzerinden İsrail’e taşınması. İddialara göre bu sevkiyat, Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı aracılığıyla sağlanıyor; petrolün tedarikçisi ise Azerbaycan’ın devlet petrol şirketi SOCAR. Bu durum, birçok ülkede protestolara neden oldu. Hatta iklim aktivisti Greta Thunberg de bu konuda çağrıda bulunarak, Türkiye’nin çeşitli konsoloslukları önünde eylemler yapılmasını istedi.¹⁶ Ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, bu iddiaları her zamanki gibi yalanladı.¹⁷ Türkiye ile yakın ilişkileri olan Azerbaycan’ın İsrail’le de güçlü bağları bulunuyor. Nitekim Karabağ Savaşı sırasında İsrail, Azerbaycan’a Türkiye’yle birlikte silah desteği sağlamıştı.

İsrail’le ticaret durdurulabilir mi?

CHP Genel Başkan Yardımcısı Volkan Demir’in 20 Eylül 2024 tarihli yazılı açıklamasına göre, “İsrail İstatistik Enstitüsünün resmi dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye’den 2024 Haziran ayında yaklaşık 60, Temmuz ayında ise yaklaşık 70 milyon dolarlık ithalat yapıldı.” Açıklamasının devamında Demir, “Türk firmalarının ürünlerini hem üçüncü ülkeler üzerinden İsrail’e yeniden ihraç ettikleri anlaşılmıştır. Ancak bu veriler, firmaların herhangi bir üçüncü ülkeye bile sevk yapmadan, yalnızca nakliye sırasında evrak değişimiyle İsrail’e ihracat yaptıklarını ortaya koymaktadır. İsrail’le ticareti engellemek yerine yalnızca ihracatı durdurma söylemleriyle yetinen hükümet, bu yöntemleri görmezden gelmektedir. Oysa hükümet isteseydi, para transferleri, lojistik denetimi ve son kullanıcı sertifikaları gibi önlemlerle İsrail’e olan mal akışını bir günde durdurabilirdi” ifadelerini kullandı.¹⁸

AKP’lilerin kafaları karışık

AKP’liler ise İsrail’le ticaret konusunda farklı açıklamalarda bulundu. Resmi kaynaklar, ortaya çıkan İsrail’le ticaret haberlerini ısrarla yalanladı ve 2 Mayıs 2024’ten itibaren İsrail’le hiçbir şekilde ticaret yapılmadığını savundu. Ancak geçtiğimiz yıl AKP Grup Başkanvekili Özlem Zengin, Meclis’te yaptığı bir konuşmada, “Buradan Filistin’e ne göndermek isterseniz isteyin, önce İsrail’e göndermeniz gerekiyor” ifadelerini kullanmıştı. Türkiye’den İsrail’e jet ve uçak yakıtı gönderildiği yönündeki iddialara ilişkin de, “Türkiye’ye gelmiş olan özel uçaklar… Buraya gelmiş. Uluslararası hukuka göre bunun kalkıp geri gitmesi lazım. O alınan yakıtla ancak yarım saat-bir saat gidebilirsiniz” demişti.¹⁹

Ancak bu meseleye dair en dikkat çekici ve doğrudan açıklama, AKP Genel Başkan Yardımcısı ve Ekonomi İşleri Başkanı Nihat Zeybekci’den geldi. Zeybekci, konu hakkında “Yani eyvallah! İsrail’in Müslümanlara yaptığı bebek katliamını nefretle kınıyoruz. Ama diğer taraftan da ticaretin hiç kimseye zarar vermeyen bölümleriyle ilgili de… İsrail, serbest ticaret anlaşmamızın olduğu bir ülke. 6 satıp 1 aldığımız bir ülke” ifadelerini kullandı. Sonrasında da İsrail’le ticareti savunmaya devam etti.²⁰ Bu açıklamalardan, AKP’li yetkililerin İsrail’le ticaret konusunda ortak bir tutum belirleyemedikleri ve çelişkili ifadeler kullandıkları açıkça anlaşılıyor.

İsrail de inkar etmiyor

Zeybekci’nin ifadeleriyle paralel şekilde, İsrail’de muhafazakâr yayınlarıyla bilinen Israel Hayom gazetesi, bu yılın Ocak ayında yayımladığı haberde Türkiye ile İsrail arasındaki ticaretin, aracı ülkeler ve Filistin Yönetimi üzerinden “gizlilik perdesi altında” sürdüğünü iddia etti. Haberde görüşlerine yer verilen İsrailli bir iş insanı, “Büyük çaplı ticaret sürüyor, yalnızca gözden uzak biçimde” ifadesini kullandı. Aynı iş insanı, “Eğer yeni tedarikçiler bulmaktansa aracılar üzerinden çalışmam gerekiyorsa aracılarla çalışmayı tercih ederim. Çünkü Türk boykotu bir noktada bitecek ve zaten halihazırda aramızda iyi ilişkiler var, neden bunu bozayım?” şeklinde konuştu. Makor Rishon adlı bir diğer İsrail gazetesi de, iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin yıllardır süren diplomatik krizlere rağmen korunduğunu ve 2023 öncesi dönemde artış gösterdiğini aktardı.²¹

Son veriler

2024 yılında Türkiye ile İsrail arasındaki toplam ticaret hacmine ilişkin El Cezire’nin 21 Mayıs 2025 tarihli haberi ve Birleşmiş Milletler Ticaret Veritabanı (UN Comtrade) verilerine göre, Türkiye, 2024 yılında İsrail’e 2,86 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Bu rakam, Türkiye’yi Çin, ABD, Almanya ve İtalya’nın ardından İsrail’e en çok ihracat yapan beşinci ülke konumuna getirdi.²² Ancak Ticaret Bakanlığı, BM verilerini yalanladı. Bakanlık, “BM verilerinde yer alan 2,8 milyar dolarlık ihracat rakamı yanlıştır” diyerek, “2024’ün ilk 4 ayında gerçekleşen ihracatın 1,5 milyar dolar olduğunu, bunun 797 milyon dolarlık kısmının Filistin’e yapılan ihracatı kapsadığını” açıkladı.²³ Öte yandan, İsrail İstatistik Ofisi’nin verileri de Türkiye ile İsrail arasındaki ticaretin sürdüğünü ortaya koydu.²⁴

AKP-İsrail ticareti mahkum edilmeli

Resmi açıklamalara göre İsrail’le ticaret yapılmadığı belirtiliyor. Ancak pek çok belge, İsrail’le ticaretin demir-çelikten petrole kadar birçok alanda yoğun şekilde devam ettiğini ortaya koyuyor. Bu ticaret sürerken, Erdoğan ile Netanyahu arasında sert söylemler yaşanıyor; Erdoğan İsrail’i soykırım da dahil olmak üzere ağır ifadelerle “mahkum” ediyor. Ancak İsrail’le ticaretin sonlandırılmayıp artarak devam etmesi, tarafların karşılıklı ithamlarının, Erdoğan’ın Filistin savunuculuğunun ve siyonizm karşıtlığının samimiyetini sorgulatıyor. İsrail’le ticaretin sonlandırılması ise, AKP’ye, emperyalizme ve İsrail’e karşı mücadeleyi yükseltmekle mümkün olacak.

Notlar: