Yanan ormanların yerinde rant yeşeriyor: Kaybeden halk, kazanan sermaye

Türkiye, her yaz mevsiminde artan orman yangınlarıyla boğuşurken, bu felaketlerin ardında yatan ihmal ve rant ilişkileri giderek daha görünür hâle geliyor. AKP iktidarı yangınlarla mücadelede sınıfta kalırken geçtiğimiz yıllar, yangınlarla tahrip olan ormanlık alanlarının bir bir sermayeye devredildiğini gösterdi.

Ecrin Özdil

Yangın söndürme uçaklarının bu dönemde satılması, yerel müdahale ekiplerinin donanımsızlığı ve koordinasyon sorunları yıllardır tekrar eden sorunlar olarak karşımıza çıkıyor. Orman Genel Müdürlüğü’nün bütçesi sürekli azaltılırken, afetlere müdahale kapasitesi giderek zayıflıyor. 2021’de yaşanan büyük yangınlar sırasında halkın büyük tepkisine rağmen, hava desteği sağlayabilecek araçların yetersizliği, bu yıl gerçekleşen günlerce süren yangınlarda kendini gösterdi.¹

Ancak yangınların tek sorunu söndürülmemeleri değil. Asıl tehlike, bu alanların yanıp kül olduktan sonra başlıyor. Yasalara göre orman alanlarının vasfı yangınla değiştirilemez ve bu alanlar yeniden ağaçlandırılmak zorunda. Ancak AKP, iktidarda olduğu süre boyunca yanan ormanlık bölgeleri kısa sürede imara açarak otel, villa ve turizm tesisleri projelerine tahsis ederek, patronlara devretti.

2021 yılına dek Türkiye’de orman alanları, Anayasa ve 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında korunuyordu. Bu yasa açıkça, devlet ormanlarının “başka maksatla kullanılamayacağını” belirtiyor, özellikle yangınla tahrip olan bölgelerin yeniden ağaçlandırılmasını zorunlu kılıyordu.² Yani yanan orman arazilerinin konut, turizm ya da enerji yatırımlarına tahsisi yasal olarak mümkün değildi. Ancak fiili olarak da yasa varlığını sürdürmüyordu.

“Orman vasfını yitirmiş”, “taşlık” ya da “kamu yararı” gerekçesiyle binlerce hektarlık alan çeşitli yatırımlara açılabiliyordu.³ 2012 ile 2020 arasında yalnızca izinli kullanım yoluyla: 31 turizm tesisi, 1297 eğitim tesisi, 8810 hidroelektrik santrali ve 761 üniversite alanı ormanlık sahalarda bu kanun sonucu ormansızlaştırma yoluyla inşa edildi.⁴ Yangınlarla yok olan ormanlar ise sermayeye bu şekilde devredilebildi.

Ağaçlar yandı, otel yapıldı

2007 yılında Bodrum Güvercinlik’te büyük çaplı bir orman yangını yaşandı. 250 hektarlık ormanlık alanın ve 30 hektar tarım arazisinin küle dönüştüğü bölgenin önce AKP’li Milletvekili İbrahim Aydın tarafından ağaçlandırılacağı söylenmişti. Ancak 5 yıl sonra, bu alanda 2012 yılında ilk önce Çankırı İnşaat tarafından Amara Island Elite Hotel inşa edildi. Yine Çankırı İnşaata bağlı Güvercinlik Enternasyonal Hotelcilik tarafından aynı yıl La Blanche Island, 2016’da Titanic Deluxe Bodrum ve sonrasında Ksanta Resort Otel de açıldı.⁵ Güvercinlik’te yangın arazilerinde dört adet otelin ve birçok gayrimenkulü bulunan Çankırı İnşaat, kurulduğu günden beri AKP’ye yakınlığından dolayı kamudan aldığı ihalelerle biliniyor.

2018’de Serkoç Otelcilik tarafından 2007’de yangınlarla yok olan Güvercinlik’teki alana Lujo Bodrum Oteli inşa edildi.⁶ Yine aynı firma, 2024 yılında da, tapu kayıtlarında orman alanı olarak görünen 25 bin metrekarelik alanda 28 villa inşaatı da gerçekleştirdi.⁷

Bodrum’un Usuluk koyunda yer alan otellerde yangın alanının yakınlarında yapılaşmanın sonucu olarak karşımıza çıkıyor. 2004 yılında mesir alanı ilan edilen bu alanda, 2007 yılında, Torba’da başlayan yaklaşık 11 km uzaklığa yayılarak oldukça büyük çaplı bir yangın gerçekleşti. Yangının etkilendiği alanda bulunan Usuluk koyu, 2011 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından tabiat parkına çevrildi. Tabiat parkının lüks oteller tarafından işgal edilmesi ise uzun sürmedi.⁸

Önce AKP ile yakınlığı bilinen Fettah Tamince’nin ortaklarından olan Turan Avcı tarafından Vogue Otel ve Heyecan Yatırım A.Ş. tarafından Thor Otel tabiat parkı içerisinde açıldı.⁹ Sonrasında, Fettah Tamince’nin sahip olduğu 7 ülkede 25 adet bulunan Rixos Otellerinden bir tanesi, dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Ömer Çelik’in de katıldığı büyük törenle tabiat parkına oldukça yakın bir yerde açıldı.

Başka bir örnekte de, Antalya Manavgat’taki Türkbeleni Ormanı’nda 2013 tarihinde çıkan yangın, yaklaşık 100 dekarlık alanı kül etti. Yangında ormanın yaklaşık üçte biri zarar gördü. Yangının ardından söz konusu alan, AKP yönetimindeki Antalya Büyükşehir Belediyesi’ne tahsis edildi. Aradan geçen üç yılın sonunda, Kasım 2016’da belediye, yanan alanın büyük bölümünü yapılaşmaya açacak projeyi ihale etti. Türkbeleni’nde yapılan projede, ormanlık dokunun yerine beton ağırlıklı rekreasyon alanları ve sosyal tesisler inşa edildi. Bu süreçte, doğrudan orman arazisi içinde belediyeye ait bir tesis de kuruldu.¹⁰

Orman kanunu değişikliği

28 Temmuz 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararı ile ormanlık alanlarda sermayenin işi kolaylaştı. Yeni düzenlemeyle Tarım ve Orman Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’na, ormanlık alanlarda “yatırım ve kullanım” yetkisi verildi. Buna göre artık: oteller, cezaevleri, enerji tesisleri, doğalgaz altyapısı, ibadethaneler ve konut projeleri ormanlık alanlara inşa edilebilirken özellikle de turistik bölgelerdeki rantın önünü açtı.¹¹

Yine 30 Kasım 2021 tarihli bir başka yönetmelik değişikliğiyle, orman alanlarında turizm yatırımcısına tahsis süresi 49 yıla çıkarıldı. Bu değişiklik, özellikle özel şirketlerin orman alanlarına ilgisini artırdı. Üstelik çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) süreçlerinde muafiyet tanınarak projelerin önü iyice açıldı.¹²

2021 yılı Türkiye’nin yakın tarihine sadece büyük bir çevre felaketi olarak değil, özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerinde çıkan yangınlar, ülkenin bugüne kadar yaşadığı en geniş çaplı orman yangınlarına dönüştü. Antalya’nın Manavgat ilçesi ve aynı dönemde Muğla’nın Marmaris, Köyceğiz, Bodrum ve Milas gibi ilçelerinde de başlayan yangınlarla toplam, 139 bin 503 hektar ormanlık alan yok oldu.¹³

Yangınlar devam ederken yetkililer tarafından yapılan ilk açıklamalar, yanan orman alanlarının imara açılmayacağı, anayasal olarak bu bölgelerin yeniden ağaçlandırılması gerektiği ve bu konuda kamuoyunun kaygılanmaması gerektiği yönündeydi.¹⁴ Ancak geride kalan yıllar, bu beyanların kağıt üstünde kaldığını, özellikle kıyı bölgelerinde sermaye odaklı projelerin birbiri ardına hayata geçirildiğini gösterdi.

2021 yangınlarının hemen ardından, Muğla’nın Marmaris ilçesinde yer alan Kızılkum mevkiinde yönetim kurulunda AKP kurucu üyelerinden Akif Gülle’nin de bulunduğu SİNPAŞ Holding tarafından dev bir konut ve turizm projesi başlatıldı.¹⁵ Yangından sadece beş gün sonra, 205 odalı otel ve 1.407 konutluk yapılaşma için hazırlıklar başladı.¹⁶ Üstelik bu alan, özel çevre koruma bölgesi içerisinde yer almasına rağmen, Muğla Valiliği “Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) gerekli değildir” kararı vererek inşaatın önünü açtı. İtirazlara olumlu dönüş gelmedi. Orman alanında kalan bu bölge, birkaç hafta içinde şantiye alanına dönüştü.¹⁷

Benzer bir tablo Muğla’nın Fethiye ilçesinde yer alan Göcek’te AKP iktidarının kamu ihaleleriyle beslediği Cengiz Holding’in 2024 yılında başladığı inşaatlarında görüldü. Yine 2021’deki yangında zarar gören ormanlık alanların hemen yanında Cengiz Holding tarafından başlatılan ormanlık alana doğru kapasite büyütmeyi amaçlayan lüks otel ve devremülk projesi, mahkemeden iptal kararı almasına rağmen fiilen devam etti. Şirket, kararlar uygulanmadan çalışmalarını sürdürdü; yerel halkın tüm itirazları sonuçsuz kaldı.¹⁸

2021 yazında Muğla’nın Bodrum ve Milas ilçelerinde gerçekleşen yangın; zeytinlikler, makilikler ve ormanlarla birlikte onlarca emekçinin tarım alanlarını küle çevirdi. Ancak felaketin izleri silinmeden, bu kez Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yangın arazileri “acele kamulaştırılarak” yenilenebilir enerji kaynak alanı ilan edildi. 2023 itibariyle, Almanya’nın en büyük enerji şirketi olan Enercon tarafından rüzgâr enerji santrali (RES) projesi Bakanlığa sunuldu. Milas ve Bodrum’da bulunan arazilere, 45 türbinli iki RES projesine bakanlıktan onay verildi.¹⁹ Emekçilerin orman yangınından sonra yaşadıkları yıkım, AKP ve sermaye işbirliği ile bir kez daha kalıcı hale getirildi.

Doğayı dönüştürüp sermayeye devretme

Tüm bu gelişmelerin ardından 2021–2023 yılları arasında 900 bin metrekareyi aşkın orman alanı, Cumhurbaşkanlığı kararlarıyla orman sınırlarının dışına çıkarıldı.²⁰ Bu alanların önemli bir kısmı kıyı bölgelerinde, orman yangınları için riskli alanlarda yer alıyor. Bu alanların da büyük bir çoğunluğu özel şirketlere dolaylı imar yöntemleriyle tahsis ediliyor.

Bugün Türkiye’nin birçok kıyı kentinde, geçmişte yanan orman alanlarının ya da hemen sınırındaki koruma bölgelerinin yerinde lüks konutlar, oteller, devremülk projeleri ve tatil köyleri yükseliyor. Çoğu faili meçhul olan bu yangınların sermayenin çıkarlarıyla örtüşmesi, hiçbir suçlu bulunmaması ve cezasızlığın sürekli hale gelmesi; emekçilere, yerleşim yerlerine ve ormanlara verilen zararı göz ardı ediyor.

2021’den itibaren AKP’nin orman politikası, doğayı koruma değil, doğayı dönüştürme ve sermayeye devretme mantığıyla şekilleniyor. Yangınlar sadece bir çevre felaketi değil, aynı zamanda yeni rant alanlarının yaratılması için birer fırsat olarak görülüyor. Orman yangınlarına yönelik müdahalelerin eksikliği ve ihmaller; AKP iktidarıyla birlikte devlet kurumlarının içi boş hale gelmesinin bir sonucu iken aynı zamanda da patronların sermayesinin büyümesini hızlandırıyor.

Notlar: