Yeniden üniformaya geçildi: AKP’nin okul kıyafeti politikasının kısa tarihi

Yeni eğitim-öğretim yılının başlamasıyla birlikte, uzun süredir gündemde olan okul kıyafeti düzenlemesi yürürlüğe girdi. Uygulanan serbest kıyafet sistemi sona erdi; yerine getirilen tek tip kıyafet uygulaması, sermayenin işine yarayacak. Veliler ise fahiş forma fiyatları karşısında zorlanıyor.

Ecrin Özdil

Milli Eğitim Bakanlığı’nın son aldığı karar doğrultusunda, devlet okullarında serbest kıyafet uygulaması sona erdi ve öğrenciler artık okullarınca belirlenen tek tip formayı giyecek.¹ Bakanlık, bu değişikliğin öğrenciler arasındaki eşitsizliği azaltmayı, aidiyet duygusunu güçlendirmeyi ve formaların sade, ekonomik olup en az dört yıl kullanılabilir olmasını sağlamayı hedeflediğini açıkladı.² Formada baskı, logo veya desen gibi ayırt edici unsurlar bulunmayacak; yalnızca okulun arması yer alabilecek.³

Yeni kıyafet düzenlemesine ek olarak, 2026-2027 eğitim-öğretim yılından itibaren ayakkabılar için de standart getirileceği iddia edildi.⁴ Söylentilerin aksine, deri ayakkabı zorunluluğu getirilmedi; ancak öğrencilerin deri ayakkabı giymesi teşvik edilecek.⁵ Milli Eğitim Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı’nın ortak çalışmasında, deri ayakkabıların sağlık açısından daha uygun olduğu vurgulanırken, kıyafet değişikliğinde olduğu gibi eğitim gibi temel bir ihtiyaç üzerinden sermayeye yeni gelir kapıları açılması uygun görülüyor.⁶

Bazı veliler tek tip kıyafet uygulamasını öğrenciler arasında eşitlik sağladığı için olumlu karşılarken, çoğunluk ise maliyetlerden şikâyetçi. Ortalama bir önlük fiyatı 3 bin 500 TL civarındayken, formalar ise 7 bin TL’ye kadar çıkan fiyatlarla satılıyor ve geçtiğimiz yıllara kıyasla fiyatların katlandığı dile getiriliyor.⁷ ⁸ Çok çocuklu aileler için bu yük daha da ağırlaşıyor.

Kıyafet tartışmaları, eğitimdeki gericiliği gölgeliyor

AKP iktidarı boyunca okullarda kıyafet tartışmaları uzun yıllar sürdü. 2012 yılında alınan kararla serbest kıyafet uygulamasına geçilirken, aynı yıl ilköğretim öğrencileri için türban isteğe bağlı olarak serbest bırakıldı.⁹ 4+4+4 eğitim sistemiyle birlikte dini kurslara dayalı taleplerin arttığı bir ortamda, türban serbestliği fiilen yaygınlaştı.

AKP’nin serbest kıyafeti “özgürlük” olarak tanımlamasının ardında gerici talepler yer aldı. Yıllar içinde birçok okulda öğrenciler, gerici yöneticiler ve idareler tarafından özellikle mezuniyet törenlerinde kıyafetleri sebebiyle hedef alındı.

2024 yılında Gebze’deki Alaettin Kurt Anadolu Lisesi öğrencileri, kılık kıyafet yönetmeliği bahane edilerek kendi mezuniyet törenine alınmamıştı. Lise müdürünün öğrencileri tehdit etmesi üzerine, velilerin baskısıyla mezuniyet töreni tüm öğrencilerin katılımıyla gerçekleştirilebilmişti.¹⁰

Benzer bir durum, İstanbul Şişli’deki bir ortaokulda da yaşandı. Okul müdürü, velilere öğrencilerin açık giyinmemesi konusunda uyarı metni göndererek, etek boyu ve gömlek açıklığına kadar detay vermesiyle tepki çekti.¹¹

Albayraklar’dan kadın öğretmenlere kıyafet dersi

Türkiye’de eğitim kurumlarında laiklik ve kamuculuk ilkeleri gözetilmediğinde, gericilik öğrencilerden sonra en çok kadın öğretmenleri hedef alıyor.

Milli Eğitim Bakanlığı’nın sık sık etkinliklerine izin verdiği Nun Eğitim ve Kültür Vakfı’na bağlı Enstitü Sosyal kuruluşu, geçtiğimiz yıl okullarda yalnızca kadın öğretmenlere yönelik kıyafet dersi vermişti. AKP’li Berat Albayrak’ın kurucusu, Esra Albayrak’ın Yönetim Kurulu Başkanı olduğu Enstitü Sosyal’in MEB ile ortaklaşa yaptığı etkinlikte, konuşmacı olarak bir hazır giyim şirketinin patronu olan Suzan Toplusoy yer aldı.¹²

Bunun dışında, MEB tarafından valiliklere okullarda öğretmenlerin önlük giymesinin teşvik edilmesi talimatı iletilmişti. Öte yandan, gönderilen yazılarda öğretmenlerin önlük giymesi zorunlu olmasa da, Sivas ve İstanbul İl Müdürlükleri öğretmenlerden önlük giydikleri fotoğrafları talep etmiş ve önlük boyunun uzatılması yönünde talimat vermişti.¹³

Gerici eğitim sistemi

AKP iktidarı döneminde Milli Eğitim Bakanlığı yönetimine özel okul patronlarının getirilmesi, tarikat ve vakıf protokolleriyle eğitimin laik ve bilimsel yapısının zayıflatılması, öğretmen yetiştirmede piyasa mantığına dayalı “Milli Eğitim Akademisi” gibi projelerin öne çıkarılması, eğitimin kamusal bir hak olmaktan çıkarıldığını açıkça gösteriyor.¹⁴

AKP’li Yusuf Tekin’in her fırsatta karma eğitime dair gerici açıklamaları ve son günlerde gündemde olan “kız okulları” adı altında yapılan müdahaleleriyle, AKP iktidarının eşit yurttaşlığı reddeden zihniyeti eğitim sistemine işleniyor.¹⁵

Kıyafet düzenlemesi de bu tablonun bir parçası. Veliler, birkaç parça okul kıyafetinin binlerce liraya mal olduğunu ve çok çocuklu ailelerde bu yükün katlanarak arttığını dile getiriyor. Formanın “sade ve uzun ömürlü” olacağı söylenmesine rağmen, üretim ve satış süreci piyasa denetiminde yürütülüyor.

Böylece, öğrencilerin kıyafetleri üzerinden velilerin bütçesi zorlanırken, patronlar için sürekli bir gelir kapısı açılıyor. Yani, eğitimde laiklik ve bilimsellikten uzaklaşmanın yanında, kılık kıyafet düzenlemesi de eğitimin giderek daha fazla piyasaya açıldığını gösteriyor. Bu değişikliklerin devlet tarafından karşılanmaması, yurttaşlara büyük bir yük yaratırken, sermaye sınıfı ise zenginleşmeye devam ediyor.

Notlar: