Yıkımın kazananı yine rant: Deprem konutları ne durumda?

6 Şubat depremlerinin ardından milyonlarca insanın yaşadığı sıkıntılar sürerken, AKP iktidarı verdiği sözleri tutmadı. Kalıcı konutlar gecikti, barınma sorunu çözülemedi, kamu kaynakları yandaşlara aktarıldı. Deprem bölgesi halk için değil, sermaye için inşa edildi.

Ecrin Özdil

6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli ve 11 ili doğrudan etkileyen çifte deprem sonucunda on binlerce yurttaşımız hayatını kaybetti, milyonlarca kişi ise depremden etkilendi. Felaketin üzerinden yaklaşık 2,5 yıl geçmesine rağmen yüz binlerce yurttaş hâlâ konteynerlerde ve çadırlarda yaşamını sürdürüyor. Deprem öncesinde hazırlıksız yakalanan AKP iktidarı, deprem sonrasında da verdiği sözlerin hiçbirini yerine getirmedi.

Bu büyük yıkımın ardından iktidar, ilk günden itibaren yüksek perdeden vaatlerde bulundu. Ancak geçen zaman, verilen sözlerin çoğunun tutulmadığını ortaya koydu. Kalıcı konutların büyük bir kısmı hâlâ teslim edilmediği gibi, kurayla verilen evlerde altyapı eksiklikleri, kalitesiz inşaatlar ve yandaş şirketlere açıkça aktarılan ihaleler nedeniyle deprem bölgesi yeni bir sermaye projesine dönüştü.

Sorunlar devam ediyor

6 Şubat depremlerinin hemen ardından, başta Erdoğan olmak üzere iktidar yetkilileri, “Bir yıl içinde tüm depremzedelere kalıcı konutlar teslim edilecek” vaadinde bulunmuşlardı. Depremden bir ay sonra, Mart ayında yapılan açıklamalarda ise yapılacağı söylenen toplam konut sayısı 650 bin, bir yılda teslim edilecek konut sayısı ise 319 bin olarak güncellendi. Ancak depremin ikinci yıl dönümüne gelindiğinde, teslim edilen konut sayısı iktidarın taahhütlerinin çok altında kalarak yalnızca 201 bin oldu.^{1 2} Haziran 2025 itibarıyla ise bu sayı 250 bine ulaştı.

Üzerinden iki yılı aşkın süre geçmesine rağmen, toplamda yapılacağı söylenen konutların yalnızca %38’i tamamlandı. Dahası, bu vaatlerin kendisi dahi bölgede yaşanan yıkım karşısında yetersiz. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın raporuna göre, deprem bölgesinde orta ve üzeri hasarlı ya da tamamen yıkılmış konutların sayısı 662 bin.³ Yaklaşık 700 bin hane halkının da hasarlı yapılardan etkilendiği belirtiliyor.⁴

Deprem konutlarının inşasında gelinen noktaya ilişkin verilerin gizlenmesinin yanı sıra, AFAD’ın verilerine göre depremin ikinci yılında hâlâ 649 bin yurttaş konteynerlerde yaşamaya devam ediyor. Yalnızca Hatay’da konteynerlerde kalan kişi sayısı 218 bin.⁵ Bu veriler, Erdoğan’ın 31 Mart yerel seçimlerinden yaklaşık iki ay önce Hatay’da yaptığı “Merkezi yönetimle yerel yönetim el ele vermezse, dayanışma halinde olmazsa o şehre herhangi bir şey gelmez. Hatay’a geldi mi? Şu anda Hatay garip kaldı, mahzun kaldı” sözlerini yeniden gündeme getiriyor. Hatay’da son yerel seçimleri AKP kazanmış olmasına rağmen, barınma sorunu, elektrik ve su kesintileri gibi altyapı problemleri iki yılı aşkın süredir çözülemedi.

Mayıs ayının sonunda ise AFAD, 20 Haziran’a kadar konteyner kentlerin boşaltılması için tebligatlar göndermeye başladı. Tahliye gerçekleşmediği takdirde elektrik, su ve okul servisi gibi kamusal hizmetlerin kesileceği de bu tebligatlarda yer aldı. Diyarbakır Valisi Zoroğlu, “Artık bu alanların olası yeni afetler için hazırlanması gerekiyor” diyerek 94’ü kiracı olan toplam 155 ailenin kaldığı konteyner kentin tahliye edileceğini belirtti.⁶ Benzer bir uygulamanın Osmaniye’de de hayata geçirileceği, konteyner kentin yerine “millet bahçesi” yapılacağı ifade edildi.

Boşa çıkan vaatler

Deprem konutları, 2023 genel seçimleri öncesinde Erdoğan’ın başlıca vaatleri arasında yer alıyordu. 14 Mayıs’taki seçimlerden yalnızca birkaç gün önce vaat edilen 650 bin konutun teslimi seçim sonrasına ertelendi. Ekim ayında teslim edileceği söylenen ilk deprem konutları ise köy evleri dışında ilk kez 2024 yılının Şubat ayında, yani depremin üzerinden bir yıl geçtikten sonra teslim edilebildi.⁷

Ayrıca depremin hemen ardından kira yardımları konusunda da çeşitli vaatlerde bulunulmuştu. Dönemin Çevre ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki, 20 Şubat 2024 tarihinde “Evler teslim edilene kadar kira yardımları sürecek.” açıklamasında bulunmuştu.⁸ Ancak bu vaat de hayata geçirilmedi. Nisan 2023’ten bu yana depremzedelere kira yardımı sağlayan AFAD, bu desteğin Haziran ayı itibarıyla sona ereceğini duyurdu.

İktidarın vaatleri ile gerçek veriler arasındaki çelişki sık sık gündeme gelirken, deprem bölgesindeki illere daha yakından bakıldığında, başta barınma olmak üzere temel ihtiyaçların hâlâ karşılanamadığı görülüyor. Sağlık örgütlerinin yaptığı araştırmalara göre Hatay’da ailelerin %76,3’ü güvencesiz koşullarda çalışıyor; %56,7’sinin ise düzenli bir geliri bulunmuyor. Çocukların %33,5’i düzenli gıdaya erişemiyor.⁹ Kış aylarında konteynerlerde barınma koşulları yetersiz kalırken, hijyen eksiklikleri de sağlık açısından ciddi riskler oluşturuyor.

“Asrın felaketi” olarak tanımlanan bu büyük yıkıma karşılık geliştirilen “asrın dayanışması” ve “tek yürek” gibi kampanya söylemleri, yurttaşların en temel ihtiyaçlarını dahi karşılamaktan uzak kaldı. Barınma, beslenme ve sağlık gibi temel insan hakları sistemli bir biçimde hâlâ sağlanamazken, AKP iktidarı yalnızca dağıttığı inşaat ihaleleriyle övünmekle yetindi.

Diğer yandan, okullaşma oranlarında da ciddi bir düşüş gözlemlendi. Hatay’da 2021-2022 eğitim öğretim yılına kıyasla 2025 yılında öğrenci sayısı 65 bin 248, Malatya’da 29 bin 383, Kahramanmaraş’ta 29 bin 091 ve Adıyaman’da 18 bin 452 azaldı. [9] Milli Eğitim Bakanlığı, deprem sonrası kullanılamaz hale gelen 12 bin 119 dersliğin yaklaşık iki katını inşa etmeyi vaat etmişti.¹⁰ Ancak bu vaat de yerine getirilmedi. Depremin üzerinden bir yıl geçmiş olmasına rağmen yalnızca 3 bin 100 yeni derslik eğitim-öğretime açılabildi.¹¹

Deprem yandaşlara yaradı

Bu konutların yapımında başlıca Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve onların açtığı ihaleler rol oynuyor. Bu ihaleler sıklıkla yandaş ve “tanıdık” şirketlere, müteahhitlere veriliyor. Üstelik birçok ihale, ilan dahi yayınlanmadan pazarlık usulüyle dağıtılıyor. AKP’li belediye başkanlarının aile şirketleri ve sık sık kamu ihalesi alan şirketler, deprem bölgesinin dört bir yanından payını almış durumda.

Hatay Merkez Mahallesi’nde yapılacak deprem konutları için açılan 329 milyon liralık ihale, Tetiş Yapı’nın da dahil olduğu birkaç şirketin ortaklığına verildi. Tetiş Yapı’nın sahibi Mustafa Tetik, aynı zamanda AKP’nin Elazığ İl Teşkilatında “Yönetim Kurulu Üyesi” olarak görev yapıyor. Benzer bir örnek de Kahramanmaraş’ta yaşandı: Bulut Yeşil İnşaat adlı şirket, 1 milyar 358 milyonluk ihaleyle dikkat çekti. Şirketin ortaklarından Bulut Yeşil, 2015 yılında AKP Sivas Milletvekili Aday Adayı olmuştu.¹²

Bu şirketler arasında Erdoğan’ın kararıyla vergi muafiyeti tanınan Çelikler Holding, iktidara yakınlığıyla bilinen YDA İnşaat ve Erdoğan’ın talimatıyla Kuzey Kıbrıs’ta inşa edilen sarayın ihalesini alan Siyah Kalem Mühendislik de bulunuyor. 15 milyar TL’lik ihaleyle Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nın inşaatını üstlenen Rönesans Holding ise listenin başında geliyor.¹³

Milyarlarca liralık bu ihaleler, deprem bölgesinin rant düzeniyle çevrelendiğini gösterirken; yapılan yeni konutların dayanıklılığı ise şüpheli. Hatay Samandağ’daki TOKİ konutlarında çalışan inşaat işçileri, malzemeden çalındığını ve denetçilerin rüşvet aldığını iddia etti.¹⁴ Yapılan incelemelerde, binaların mevzuata uygun yapılmadığı; eksik demir kullanımı ve kalitesiz beton dökümü gibi ciddi kusurların bulunduğu belirlendi.^{15 16}

Deprem bölgesinde kentleşme planları genişletilerek ormanlar, meralar ve koruma alanları yapılaşmaya açıldı. OHAL Kararnameleri ile Bakanlık ve TOKİ’ye sınırsız inşaat yetkileri tanındı. Alelacele inşa edilen, denetimsiz ve dayanıksız konutların yanı sıra, Kahramanmaraş’ta TOKİ inşaatında çalışan işçilerin bir yıldır maaşlarını alamadığı ve mesai ücretlerinin dahi ödenmediği ortaya çıktı.¹⁷

Yapılan konutların teslimi ise yalnızca ev sahiplerinin katılabildiği kuralarla belirlendi. “Hak sahibi” olanlara kura ile konut teslimi yapılırken; kiracı ya da tapusuz yurttaşlara hak tanınmadı. Erdoğan, AKP’li bakan ve milletvekilleriyle birlikte deprem bölgesinde anahtar teslim törenleri düzenledi. Bu kuralarda, yıkımda sorumluluğu olan müteahhitlerle yakın ilişkileri bilinen AKP’li vekillerin isimlerine rastlandı. Adıyaman’daki kura çekimlerinde ise büyük bir çoğunluğun Menzil cemaatine “çıktığı” iddia edildi.^{18 19}Yine Adıyaman’da bazı binalar ilk etapta ağır hasarlı olarak raporlanmışken, yapılan itirazların ardından Bakanlık bu raporları az hasarlıya çevirdi. Böylece yurttaşların hak sahipliği ellerinden alındı ve hasarlı yapılara dönmeleri istendi.²⁰

Yıkımın rant anatomisi

Yıkılan yapıların önemli bir kısmının, mevcut yönetmeliklere aykırı biçimde, zayıf malzeme ve eksik denetimle inşa edildiği açıkça ortaya kondu. Ancak kamuoyunda yoğun tepki toplayan bu yapıların arkasındaki müteahhitlerin büyük bir kısmı, AKP ile olan yakın ilişkileri sayesinde ya hiç yargılanmadı ya da sembolik ifadelerle serbest bırakıldı. Bazı müteahhitler yurt dışına kaçarken, bazıları ise kısa süreli gözaltıların ardından salıverildi.

Depremde yıkılan ve 35 kişinin yaşamını yitirdiği Ezgi Apartmanı’nın sorumluları olarak yargılanan iş insanları Sami Kervancıoğlu ile Mustafa Pekel, 659 günü aşkın süredir hala yakalanabilmiş değil. Daha önceki bir yazımızda da ele aldığımız²¹ Hatay’daki Rönesans Rezidans gibi yapılar, “lüks ve güvenli” sloganlarıyla pazarlanmış olmasına rağmen tamamen yıkıldı; buna karşın proje sahipleri hakkında etkin bir soruşturma yürütülmedi. Depremin ardından hiçbir siyasi istifa yaşanmadı, sorumlular hesap vermedi. Maraş’ta 35 yurttaşın hayatını kaybettiği Manolya Sitesi’nin yıkımından sorumlu tutulan ve hakkında 22,5 yıl hapis cezası istenen MADO’nun sahibi Mehmet Sait Kanbur ise hiçbir cezaya çarptırılmadı.²² Üstelik bu deprem davası sanığı, TRT’de bir programa çıkarıldı; geçtiğimiz günlerde ise Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ve Erdoğan’a dondurma ikram ederken görüntülendi.^{23 24}

Öte yandan, halktan ve farklı ülkelerden toplanan bağışlara rağmen, Kızılay’ın deprem sonrasında çadırlarını satması büyük bir infial yarattı. Kamusal nitelikteki bir kurumun bu ölçekteki yozlaşması, depremin yarattığı insani krize rağmen nasıl kâr ve çıkar peşinde koşulduğunu ortaya serdi. Çadır satışları ve kamu ihaleleri üzerinden edinilen ayrıcalıklı gelirler, bu kurumların toplumsal sorumluluklarından ne denli uzaklaştığını gözler önüne serdi. Benzer şekilde, bilirkişi raporlarında sorumluluğu tespit edilen birçok şirket hakkında soruşturma dahi başlatılmazken, AKP’yle yakınlığı bilinen MADO gibi markalar desteklenmeye devam edildi. Tüm bu örnekler, AKP’nin sermayeyle olan iç içe geçmiş ilişkisini ve yıkımın rant projelerine nasıl dönüştürüldüğünü çarpıcı biçimde ortaya koyuyor.

Notlar:

1. https://www.bbc.com/turkce/articles/cj9184m90jxo ↩︎
2. https://www.csb.gov.tr/deprem-bolgesinde-il-il-son-durum-bakanlik-faaliyetleri-40489 ↩︎
3. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2025/02/Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Yeniden-Imar-ve-Gelisme-Raporu.pdf (T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2025, Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Yeniden İmar ve Gelişme Raporu.) ↩︎
4. https://www.tbb.gov.tr/sites/default/files/publications/2025-04/WEB_6%20%C5%9Eubat%20Afet%20B%C3%B6lgesi%20Durum%20De%C4%9Ferlendirmesi%20ve%20Geli%C5%9Fim%20%C3%96neri%20Raporu.pdf 
   (Türkiye Belediyeler Birliği, 2024, 6 Şubat Afet Bölgesi Mevcut Durum Değerlendirmesi ve Gelişim Önerileri Raporu.) ↩︎
5. https://t24.com.tr/haber/afad-dan-carpici-rapor-649-bin-632-kisi-halen-konteynerde-yasiyor,1216438 ↩︎
6. https://www.trthaber.com/haber/gundem/deprem-konutlari-teslim-ediliyor-ilk-anahtar-teslimi-bugun-hatayda-834180.html ↩︎
7. https://haber.sol.org.tr/haber/diyarbakirda-depremzedelerin-kaldigi-konteyner-kent-bosaltiliyor-elektrikleri-kesilecek ↩︎
8. https://csb.gov.tr/cevre-sehircilik-ve-iklim-degisikligi-bakani-mehmet-ozhaseki-1-5-yila-hak-sahibi-tum-vatandaslarimiza-evlerini-vermis-olacagiz-bakanlik-faaliyetleri-39992#:~:text=%E2%80%9CEVLER%20TESL%C4%B0M%20OLANA,yard%C4%B1mlar%C4%B1n%C4%B1%20s%C3%BCrd%C3%BCrece%C4%9Fiz.%27%27%20dedi ↩︎
9. https://egitimsen.org.tr/6-subat-depremlerinin-ikinci-yilinda-deprem-bolgesinde-ogrenci-ve-egitim-emekcilerinin-durumu ↩︎
10. https://www.meb.gov.tr/deprem-bolgesindeki-toplam-derslik-sayisi-6-subat-oncesine-gore-artacak/haber/32430/tr?ref=fayn.press#:~:text=Bakanl%C4%B1k%2C%20deprem%20sonras%C4%B1,yeni%20derslik%20hedefleniyor ↩︎
11. https://sgb.meb.gov.tr/yayinlarimiz/yayin/113 (Milli Eğitim Bakanlığı, 2024, Deprem Bölgesi İlleri Raporu.) ↩︎
12. https://www.birgun.net/haber/deprem-konutlari-icin-gizli-ihaleler-501645 ↩︎
13. https://www.birgun.net/haber/deprem-konutlari-yandasi-zengin-etti-557745 ↩︎
14. https://www.birgun.net/haber/deprem-olmadan-bile-yikilabilir-546935 ↩︎
15. https://haber.sol.org.tr/haber/yikilmalari-icin-depreme-gerek-yok-deprem-konutlari-enkazdan-beter-394310 ↩︎
16. https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/subat-2023-depremleri-2-yil-degerlendirme-raporu.pdf 
    (Türk Tabipler Birliği & Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası, 2025, Şubat 2023 Depremleri 2. Yıl Raporu: Barınma ve Sağlık, sf. 47-62.) ↩︎
17. https://haber.sol.org.tr/haber/deprem-bolgesindeki-tokilerde-emek-gaspi-pazarcikta-isciler-alacaklarinin-pesinde-396724 ↩︎
18. https://www.gazeteduvar.com.tr/timur-soykan-samil-tayyar-depremde-binlerce-insanimizi-olduren-rant-cetesinin-liderlerinden-haber-1668567 ↩︎
19. https://www.birgun.net/haber/deprem-konutu-kurasinda-skandal-menzil-seyhlerinin-tamamina-ev-cikti-506453 ↩︎
20. https://kisadalga.net/amp/haber/detay/deprem-bolgesinden-inanilmaz-karar-bu-binaya-az-hasarli-dediler_69702 ↩︎
21. https://ideo.org.tr/cennetten-kose-diyerek-pazarlamislardi-ronesans-rezidansta-neler-oldu/ ↩︎
22. https://www.birgun.net/haber/madonun-ortagi-tutustu-beni-tutuklamayin-diye-dilekce-verdi-586690 ↩︎
23. https://www.evrensel.net/haber/553543/depremde-35-kisinin-olumunden-sorumlu-atilla-kanbur-trtde-programa-cikarildi ↩︎
24. https://haber.sol.org.tr/haber/deprem-davasi-sanigi-mado-patronundan-erdogan-ve-aliyeve-dondurma-ikrami-399198 ↩︎