Yurdun dört bir yanı yanıyor: Ormanların külü sermayenin rantı olacak

İzmir, Hatay ve Manisa başta olmak üzere birçok ilde çıkan orman yangınları gittikçe büyüyor. Yangınların “insan kaynaklı” ya da ihmale bağlı olduğu söylense de, gerçekte yanan alanların akıbetine dair asıl endişe, bu bölgelerde rant odaklı politikaların devreye sokulacak olması. Ormanların külünün üzerinde sermayenin yeni rant alanlarının yer alacağı ortada.

Ecrin Özdil

Son beş günde ülkemizde 340’ın üzerinde büyük çaplı orman yangını çıktı. Başta İzmir, Manisa ve Hatay olmak üzere birçok şehirde çıkan yangınlardan birçok kişi etkilendi ve bir kişi dumandan etkilenerek hayatını kaybetti. Bu yangınlardan 6’sı tam anlamıyla kontrol altına alınamadı ve yanan alan toplam 10 bin hektara ulaştı. 50 bini aşkın kişi tahliye edildi.

İzmir’in Seferihisar, Menderes ve Çeşme ilçelerinde başlayan yangınlar rüzgarla hız kazanırken yerleşim yerlerine ve diğer ilçelere kadar sıçradı. Yaklaşık 4 gün süren yangın kısmen kontrol altına alındı ve yangın sebebiyle 155 bina ve birçok tarım alanı zarar gördü. Manisa’da Ahmetli, Kula ve Akhisar’da başlayan yangınlar kontrol altına alınırken Saruhanlı ilçesinde yeni bir yangın başladı. Bu yangın birkaç saat içerisinde söndürüldü. Bilecik Vezirhan’da çıkan yangın 11 saat sonra kontrol altına alınabildi. Bilecik merkezi, “Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi” ilan edildi. Hatay Antakya’da başlayan yangın 6 mahalleyi etkiledi ve yaklaşık 1800 kişi tahliye edildi. Bu iller dışında, Çanakkale, Sakarya, Adana, Muğla, Mersin, Antalya ve İstanbul’da da yangınlar yaşandı.

Tarım ve Orman Bakanı, İbrahim Yumaklı açıklamasında yangınların çıkmasındaki sorumluluğu “insan faktörü”nde buldu.¹ İzmir Valisi Süleyman Elban ise Seferihisar, Çeşme, Ödemiş ve Foça’da çıkan yangınların sabotaj ya da insan kaynaklı olmadığını, elektrik hatlarından çıkan kıvılcımın yakınlarındaki ormana sıçradığını söyledi. Söz konusu elektrik hatlarından sorumlu elektrik dağıtım hizmeti, AKP ile yakınlığı bilinen Aydem Enerji. AKP döneminde kamudan en çok ihale alan ikinci enerji şirketi olarak da biliniyor.² ³Yangınlara dair tedbirlerin yeterli olmamasının yanı sıra, ülkenin dört bir yanındaki yangınların çıkış sebeplerine dair detaylı açıklama yapılmadı.

Ormanlar yanarken “ateş kuşları” nerede?

Ayrıca yangın gündemine ilişkin Türk Hava Kurumu’nun (THK) “ateş kuşları” olarak bilinen yangın söndürme uçakları da her sene olduğu gibi bu sene de gündeme geldi. 2019’dan bu yana kayyumlarla yönetilen THK, daha önceki yıllarda da, yangın söndürme uçaklarını satmak istemeleri ve çıkan orman yangınlarında bu uçakları kullandırmamasıyla biliniyordu. 2025’in Mayıs ayında ise THK bünyesindeki 3’ü faal 8 adet CL-215 tipi yangın söndürme uçağı, 1 milyar 457 milyon türk lirasına satışa çıkarmıştı.⁴ ⁵ 2025 yılında Türkiye’nin yangın söndürme filosunda 27 uçak 105 helikopter bulunuyor. Bu sayı 2024’tekinden yalnızca 1 uçak fazla.⁶ Yangın söndürme filosunun orman yangınlarıyla mücadelede taşıdığı hayati öneme rağmen, halihazırda yetersiz olan uçak sayısı artırılmak bir yana, satılarak daha da azaltılıyor.

2021’de, ülkemizdeki en büyük orman yangınlarından birinin çıktığı Antalya Manavgat’ta alevler iki hafta sonra kontrol altına alınıp söndürülebilmişti. Tarım ve Orman Bakanlığı ile Türk Hava Kurumu, yangın söndürme uçaklarının yetersizliği ve var olanlarının da kullanılmamasıyla tepki çekmişti. Bu tepkilerden sonra bünyesinde halihazırda 9 adet olan CL-215 tipi yangın uçakları THK’ya göre Türkiye’deki en kapasiteli yangın söndürme uçakları olduğunun söylenmesine rağmen bu uçaklar dönemin Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemir tarafından “hurda” olarak tanımlanmıştı.⁷ ⁸

Sermayenin ve iktidarın ihmalleri ormanları yakıyor

2024 yılında gerçekleşen 3.797 orman yangınının 1.839’u ihmaller sonucu, yani doğrudan ya da dolaylı olarak insan kaynaklı olarak ortaya çıktığı kaydedildi. Bu yangınlar yaklaşık 20 bin hektarlık ormanlık alanın tahribatına yol açtı. 1.111 yangının nedeni tespit edilemezken, yalnızca 117 yangının kasıtlı olarak çıkarıldığı belirlenmiş olması, ihmallerin ve denetimsizliğin ne denli ciddi sonuçlara yol açtığını açıkça gösteriyor.⁹ Özellikle Ege ve Akdeniz’deki çam ve kızılçam ormanları kolay yanabilir olduğu için bu bölgelerdeki ormanların korunması daha çok önem teşkil ediyor.

Orman yangınlarının hemen ardından yeni yapılaşma izinlerinin ve ihalelerin verilmesine başlanıyor. Özellikle yenilenebilir enerji santralleri (GES, RES), maden arama faaliyetleri, oteller ve lüks konut projeleri, yangından sonra “orman niteliğini kaybetti” denilerek bu alanlara yönlendiriliyor. 2023-2024 döneminde orman yangınları sonrası, özelleştirilen veya kiralanan alanların %28’i enerji ve turizm yatırımlarına açıldı.¹⁰ Örneğin, 2023’te çıkan Muğla-Milas yangınından sonra, bölgenin turizm alanı ilan edilerek lüks villa projelerine ruhsat verilmişti.¹¹ 2012-2020 arasında Bakanlar Kurulu kararları ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle tahsis edilen orman alanının 87 bin 38 hektarı madencilik, 126 bin 296 hektarı enerji tekellerine açıldı.¹² Bu, sadece ormansızlaştırma değil, aynı zamanda kamuya ait bir doğal varlığın da sistematik şekilde sermayeye devredildiğini gösteriyor.

Son yıllarda yaşanan orman yangınları, yalnızca doğal felaketler olarak değil, aynı zamanda kamusal ihtiyaçların sermayeye devredilmesinin acı sonuçları olarak da karşımıza çıkıyor. Yangınla mücadele hizmetinin kamusal bir görev değil, ticari bir hizmet olarak değerlendirilmesi bu alanda yapılan ihaleler ile şirketlerin önünü açıyor. AKP iktidarının çok da şaşırtmadığı sermayenin çıkarına olan davranışları her yıl orman yangınlarının zararlarını arttırıyor ve yok olan doğal alanlarda rant düzeni tesis ediliyor.

Afetle mücadele, ticari bir faaliyet değil, kamunun asli görevi olmalıdır. Bu görev özelleştirilemez, taşeronlaştırılamaz ve ihale şartlarına terk edilemez. Etkin ve kalıcı mücadele, ancak kamu eliyle, bilimsel esaslara dayalı, merkezi planlamayla mümkündür. Çünkü her gecikme, her eksiklik, binlerce hektar orman alanının, yüzlerce canlının ve birçok yurttaşın yaşam alanının yok olmasına neden olmaktadır.

Notlar: