Plajlar var, halk yok: Sahillerde sermayenin rüzgarı esiyor

Yaz mevsiminin gelişiyle birlikte plajlar yeniden gündeme oturdu. Tesislere giriş ücretleri, zorunlu hizmet dayatmaları ve kıyı alanlarının sermayeye peşkeş çekilmesi, yurttaşları kendi memleketlerinin kaynaklarından yararlanamaz hale getiriyor.

Ekin Gözek

Kıyı Kanunu ve Anayasa ile kamu yararının öncelendiği, halkın ücretsiz erişimine açık olması gereken sahil ve plajlar uzun zamandır sermayeye peşkeş çekiliyor, halkın kullanımından soyutlanıyor. Herkesin kullanımına açık olması gereken plajlara halk ya fahiş fiyatlar ödeyerek birkaç saatliğine erişim sağlamak zorunda kalıyor ya da kendi memleketlerine ait bu kaynaklardan mahrum bırakılıyor.

Anayasa ve kanunlarda halkın sahillere ücretsiz erişimi korunuyor gibi gözükse de bu kanunlara bağlı yönetmelikler sürekli olarak değiştirilerek belli istisnalar ve teşvikler sağlanıyor; şirketlere, holdinglere kıyılardan arazi tahsis ediliyor. Bu araziler, Kıyı Kanununun 5. maddesinde yer alan “… Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Kıyılar, herkesin eşit ve serbest olarak yararlanmasına açıktır, kıyı ve sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir…” hükmüne aykırı olarak kamunun değil, sermayenin çıkarları öncelenerek; emekçi halkın ulaşamayacağı işletmelerle donatılıyor ve doğal zenginlikler tahrip ediliyor. Ayrıca aynı maddenin ek fıkrasında yer alan “Sahil şeritlerinde yapılacak yapılar kıyı kenar çizgisine en fazla 50 metre yaklaşabilir.” hükmü de çeşitli oyunlarla bertaraf edilmeye çalışılıyor. Kıyı kenar çizgilerinin yeniden tespit edileceği söylenerek, kanunla yasaklanan alanlar daraltılmaya çalışılıyor ve bu daralan alan sayesinde yeni oteller ve çeşitli işletmeler inşa etmenin yolları aranıyor.

Sermayenin işgali yeni değil

12 Eylül’den sonra Türkiye ekonomisinde hız kazanan neoliberal dönüşümlerle “yeni bir ekonomik alan” olarak görülen turizm sektörünü önceleyen kanunlar ve yönetmelikler yürürlüğe girdi. Bu kanunlar ve yönetmelikler Türkiye’nin ekonomik kalkınmasına değil, sermayeye yeni bir rant kapısının aralanmasına hizmet ediyordu. Sahil kesimlerine turistik tesisler açılmasının, oteller yapılmasının önü açılıyor; hatta “döviz gelsin de nasıl gelirse gelsin” denilerek sahilleri işgal eden bu yapılara arka arkaya teşvikler veriliyordu. Türkiye’nin sahil kesimlerinde yaşadığı bu dönüşümün bilançosu günümüzde daha net görülebiliyor:

TOKİ eski başkan yardımcısının damadına ÇED onayı

Antalya’da doğal görünümüyle dikkat çeken Gazipaşa sahilinde yapılmak istenen 3 otele “ÇED gerekli değildir” denilerek onay çıktı.¹ Hazine arazisi olan bölgeye otel inşa edecek olan AHES Gayrimenkul, onay alabilmek için 3 ayrı projeyle başvuruda bulunmuştu. AHES GYM’nin Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Ekşi, eski TOKİ başkan yardımcısı ve AKP’li Mehmet Özçelik’in damadıydı. Mehmet Özçelik, 2019 yerel seçimlerinde Fatih Belediye Başkan Yardımcısı olarak da görev yapmıştı. AHES GYM’den önce aynı bölgeye otel yapmak için Greenpark Şirketi başvuruda bulunmuş, ancak dosyadaki eksiklikler nedeniyle başvurusu reddedilmişti. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’un onayı ile Gazipaşa’nın yapılaşmadan uzak kalmış doğası, AHES Gayrimenkul tarafından yapılacak 5 yıldızlı otelle yok edilmiş olacak.

Halk plajına ücretli giriş

Antalya Valiliğine devredilen Kaleiçi yat limanındaki Mermerli Plajı, 2023’te İran uyruklu iki girişimciye ait Antik Pazar Şirketi’ne kiralanmıştı. Yapımı için 80 milyon lira harcanan plajın açılmasına izin çıkmayınca Valilik tarafından işletileceği belirtilmişti. Ancak halk plajı olarak açılacağı, çok düşük ücretlerle herkesin faydalanabileceği söylenen plajın giriş ücretinin 1000 lira olması Kaleiçi halkının tepkisini çekti. Daha sonra Antik Pazar’dan Puding Otel’e devredilen Mermerli Plajı’nın ücretine gelen tepkiler üzerine Valilik, giriş ücretini 500 liraya düşürdüklerini açıkladı. Ancak Kaleiçi halkının tepkisi sürüyor. Çünkü Kaleiçi’nde denize girilebilecek tek yer olan Mermerli Plajı “özel plaj” olarak reklam ediliyor; yerliler ise bu durumu “kandırıldık” sözleriyle ifade ediyor.²

Kooperatif sözleşmesi yok sayıldı

Muğla Küçükbük’te bulunan ve yalnızca kooperatif üyelerinin yaşadığı Kardeşler Tatil Köyüne, kooperatif sözleşmesine aykırı olarak turizm ve inşaat şirketleri yerleşmeye başladı.³ Yalnızca gerçek kişilerin üye olabileceği sözleşmeye rağmen, tüzel kişiliği olan şirketler de kooperatife taraf oldu. Kendi plajı olan tatil köyüne şirketlerin yerleşmesi, bölge halkını plajlarının işgal edileceği korkusuyla karşı karşıya bıraktı.

Fiyatlar cep yakıyor

Plaj fiyatları yalnızca Ege ve Akdeniz kıyılarında değil, deniz turizmi denince akla ilk gelen yerlerden olmayan İstanbul’da da cep yakıyor. Giriş ücretleri Büyükada ve Heybeliada’da hafta içi 600 TL, hafta sonu 1500 TL; Kilyos’ta hafta içi 500, hafta sonu 850 TL; Sarıyer’de hafta içi 600, hafta sonu 800 TL.⁴ “Zengin” olarak sınıflandırılmayan bir ailenin plaja girip biraz vakit geçirmesi bile giderek imkânsız hale geliyor. Ayrıca bazı plajlarda yalnızca giriş ücreti ödemek yetmiyor; girdikten sonra da şezlong, şemsiye gibi hizmetleri kiralama zorunluluğu getiriliyor.

Plajlarda hizmet alma zorunluluğu

Çeşme’de bir plajda denize girmek isteyen yurttaşa şezlong almasının zorunlu tutulması ve çıkan tartışma üzerine konu Yargıtay’a taşındı.⁵ Halkın plajlarda hizmet alma zorunluluğu olmadığını belirten Yargıtay kararıyla birlikte, yurttaşın denize girmesine izin vermeyen plaj işletmecilerine “kişiyi hürriyetinden yoksun kılma” suçundan 1 yıl 8 ay hapis cezası verildi.

Kamu yararına işletildiği söylenen plajlarda da durum çok iç açıcı değil. İstanbul Florya’da İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) ait Güneş Plajı, kirlilik nedeniyle kapatıldı. Temizlendikten sonra tekrar kullanıma açılacağı söylendi. Ancak Güneş Plajı denizin yüzmeye uygun olmaması sebebiyle kapalıyken, girişi 300 lira olan 200 metre mesafedeki özel plaj işletmesi açık kaldı.⁶ Yine İBB’ye ait Elmasburnu Tabiat Parkı’nda bulunan ve bölgedeki tek plaj olma özelliğini taşıyan plaj halka açık. Ancak yalnızca kadınlara özel olması, iş hayatından, okuldan ve neredeyse tüm kamusal alanlardan soyutlanan kadınların plaj gibi bir kamusal alanda da ayrıştırılmasını kolaylaştırırken; laikliğin de zedelenmesine neden oluyor.

Yağmaya Cumhurbaşkanlığı desteği

2021 yılında çıkan bir Cumhurbaşkanı Kararı ile kamu kurumlarına ait 18 eğitim kampı ve tesisi Özelleştirme İdaresine devredildi.⁷ Bu kampların ve tesislerin büyük çoğunluğunun Ege ve Akdeniz kıyılarında bulunması dikkat çekiyor. Söz konusu Cumhurbaşkanı Kararı, Manavgat, Kuşadası, Didim gibi kıyı şeritlerinde bulunan bu kampların ve tesislerin özelleştirilmesinin 31 Aralık 2025’e kadar tamamlanmasını öngörüyordu. Bu sürenin sonuna yaklaşılırken, özelleştirilen, satılan ve kiralanan sahiller, parklar ve ormanlar emekçileri tüm kamusal alanlardan soyutlayarak dar bir çevreye mahkûm ediyor.

Mücadele şart

Sahillerin sermayeye peşkeş çekildiği bu düzende, deniz artık serinlemek isteyen yurttaşın değil; kâr peşindeki şirketlerin malı. Oysa anayasa kıyıların halkın ortak kullanımında olduğunu açıkça söylüyor. Uygulamada ise durum farklı. Kıyılar halktan koparılıyor.

Yaz mevsimi, milyonlar için tatil değil; yüksek giriş ücretleri, dayatılan zorunlu harcamalar ve sınırlanan erişimle bir kez daha eşitsizliğin aynası oluyor. Deniz var ama yalnızca parası olan için. Parası yetmeyen yurttaşlara ise uzaktan bakmak düşüyor. Denizlerin, sahillerin ve plajların gerçekten halkın olmasını sağlamak için mücadeleyi büyütmek şart.

Notlar: